گفتوگۆی رۆژنامەنووس: کۆمەڵە رووداوێکی زۆر گەورە لە 15 رۆژی داهاتوو روودەدەن
رووداو دیجیتاڵ
لە بەرنامەی گفتوگۆی رۆژنامەنووسی رادیۆی رووداودا، گفتوگۆ لەبارەی هەڕەشە و هێرشەکانی ئێران و تورکیا بۆ سەر هەرێمی کوردستان و پرسی کورد و گفتوگۆکانی نێوان هەولێر و بەغدا کرا.
لە بەرنامەکەدا هەریەکە لە د. عادل باخەوان، بەڕێوەبەری ناوەندی فەرەنسی بۆ توێژینەوە لەسەر عێراق؛ د. بیلال وەهاب، لێکۆڵینڤان لە پەیمانگەی واشنتن بۆ سیاسەتی رۆژهەڵاتی نزیک؛ هەستیار قادر، رۆژنامەڤان و ئاکۆ محەممەد، رۆژنامەڤان بەشداربوون.
لەبارەی گفتوگۆکانی ئەمدواییەی نێوان هەولێر و بەغدا بە تایبەت دوای سەردانەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ بەغدا و ئەو گەشبینییەی لەوبارەیەوە هەیە، هەستیار قادر، رۆژنامەڤان گوتی: "ئەو گەشبینییەی هەیە لەخۆڕا نییە، پەیوەندی بە قۆناخەکەوە هەیە."
بە بڕوای هەستیار قادر، قۆناخی ئەم حکومەتەی ئێستا "زۆر جیاوازە لە حکومەتەکانی رابردوو. ئەگەر لە رووی واقیعی سیاسییەوە لێکی بدەینەوە رەنگە 'ناچار' بێت هەندێک سازش بۆ هەرێمی کوردستان بکات و نەرمیی بنوێنێت و بچێتە ژێر چەتری ئەو دەستوورەی، کە پێشتر محەممەد شیاع سوودانی خۆی باسی دەکرد کە پشکی هەرێمی کوردستان لە رووی بودجەوە، لە رووی هاوکاری پێشمەرگەوە، لە رووی بەستنەوەی بە سیستمی بەرگریی عێراقەوە بدات."
بە گوتەی ئەو رۆژنامەڤانە "قۆناخەکە هەستیارە، رەوتی سەدر لێی چووەتە دەرەوە. بۆ خودی هێزە شیعەکان هەستیارە، بۆ ناوچەکە هەستیارە، ئەوان پێویستیان بەوەیە لانیکەم ساڵێک بۆ دوو ساڵ حکومەتێکی سەقامگیریان هەبێت و ناکۆکییان لەگەڵ هەرێمی کوردستان نەبێت و ئەو ناکۆکیانەی هەن بڕەوێننەوە، ئەو مەترسیانەی لە بەرامبەر یەک هەیانە بیڕەوێننەوە بۆ ئەوەی جۆرێک لە سەقامگیری سیاسی لە عێراقدا هەبێت."
سەبارەت بە هەوڵە نێودەوڵەتییەکان لە کەمکردنەوەی ناکۆکییەکان لەنێوان لایەنە سیاسییەکان، د. بیلال وەهاب، لێکۆڵینڤان لە پەیمانگەی واشنتن بۆ سیاسەتی رۆژهەڵاتی نزیک پێیوابوو، "کێشەی کورد لە هەر چوار پارچەکە بە تایبەتی یان لە هەمووی زەقتر، کێشەی باشووری کوردستان ئەوەیە وەکو دۆخی فەلەستینی لێدێت، لەبەر بێباکی سەرکردەکان و هەڵە ستراتیژییە یەک لە دوای یەکەکان."
بە بڕوای د. بیلال وەهاب: کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش گەیشتووەتە ئاستێک کێشەی فەلەستین وەکو کێشەیەک نەبینێت، وڵاتە عەرەبییەکان لەگەڵ ئیسرائیل رێکدەکەون بەبێ ئەوەی باسی فەلەستین بکەن. ئێستا خودی ئیسرائیل و وڵاتە عەرەبییەکانیش کێشەی فەلەستین بە هەند وەرناگرن، ئەمریکاش وایلێهاتووە بە هەندی وەرناگرێت. ئێستا خەریکە کێشەی کورد و پرسی کورد وەکو پرسە فەلەستینیەکەی لێدێت، لەلایەکەوە خاوەنی دۆزەکە کە حکومەتی هەرێمی کوردستانە و ئەو دوو حیزبەن کە لە دەسەڵاتدان، دەڵێی نەخۆشیی دەروونیان هەیە، کێشەکانیان بووەتە بابەتی رق و کەسی.
ئەو لێکۆڵینڤان پێیوایە، دەبێت بەرپرسانی کورد واقیعی نێودەوڵەتی و ئیقلیمی باشتر بخوێننەوە، "سەیری هەندێک وڵاتی کەنداو بکەن کە بەرەو پێشەوە دەڕۆن، پرۆژەی ئابووری و سیاسی و سەربازییان هەیە، کوردستانیش هێشتا هەر لە باسی شەڕی ناوخۆ و کەپکی حەمەد ئاغا تێنەپەڕیوە.. ماوەیەک هیوایەکی زۆر هەبوو، ماوەیەک فێر ببوو چۆن سیاسەت بکات، فێرببوو لە کۆبوونەوە نێودەوڵەتییەکان دەربکەوێت. بەڵام نزیکەی 6 ساڵێک دەبێت بیری چووەتەوە."
سەبارەت بە سەردانەکانی ئەمدواییەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان و کۆبوونەوەی لەگەڵ لایەنە سیاسییەکان عێراق و کاریگەریی ئەو سەردانانە، د. بیلال وەهاب دەڵێت: "هەمیشە سەردانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ بەغدا ئەرێنییە، هەرێمی کوردستان لە بەغدا دەسەڵاتی زۆر زیاترە لە تاران و ئەنقەرە. بۆیە ئەگەر کێشەیەکی لەگەڵ بەغدا هەبێت، یەکەم جار بچێتە بەغدا زۆر باشترە لەوەی بچێتە پایتەختێکی دیکە. چونکە لە بەغدا پەرلەمانتاری هەیە، وەزیری هەیە، دەسەڵاتی هەیە. بە پێچەوانەی تاران و ئەنقەرە، چ جای لەندەن و واشنتن."
د. بیلال وەهاب دەشڵێت: "ئەو جۆرە بەرخوردە لەگەڵ بەغدا لایەنێکی دیکەی باشی هەیە، ئەویش ئەوەیە کە ریفراندۆم و شەڕی داعش ئەوەیان دەرخست کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی مامەڵە لەگەڵ عێراق دەکات وەکو دەوڵەت. هەرێمی کوردستان لە گەرمەی شەڕی لەگەڵ داعش نەیدەتوانی بەبێ رەزامەندیی بەغدا چەک و تەقەمەنی لە ئەمریکاوە وەربگرێت. بۆیە ئەو دەسەڵاتەی لە بەغدا هەتە بەکاری بهێنی، مامەڵەکردنە لەگەڵ واقیع و پراکتیکیتریشە."
سەبارەت بە هێرشەکانی ئێرانیش، ئەو لێکۆڵینڤانە وایدەبینێت "هێرشکردنی ئێران بۆ سەر عێراق و هەرێمی کوردستان لەبەر ئەوە نییە کە بیانووی هەیە، یان لەبەر ئەوە نییە بیانووێک هەبێت و ئێمە ئەگەر ئەو بیانووە نەهێڵین ئێران عەقڵانە مامەڵە بکات." دەشڵێت: "ماڵی شێخ کەریم باز کە بەر مووشەک درا، بیانووەکە ئەوکاتە چی بوو؟ کابرا دەیەوێت بۆردوومان بکات پاشان بیانووێکی بۆ دەدۆزێتەوە."
د. بیلال وەهاب ئاماژە بەوە دەدات کە عێراق چەندین جار لەلایەن ئێرانەوە گورزی خواردووە، "بەڵام عێراق ناوێرێت تەنانەت لە نەتەوە یەکگرتووەکان سکاڵا لەسەر ئێران تۆمار بکات. ئێران لە عێراق دەدات و پاشان لە ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی سکاڵا لە عێراق دەکات و دەڵێت، ئەوانە تیرۆریستیان پەنا داوە."
هەر لەبارەی ئەوەی کە عێراق هەڵوێستێکی وەهای بەرامبەر بە هێرشەکانی تورکیا و ئێران نەبووە، د. بیلال وەهاب دەڵێت: "تورکیا ئەو هەموو هێرشەی کرد و ئەو هەموو خەڵکە سڤیلەی کوشت، عێراق دەنگی نەکرد تاوەکو هەندێک گەشتیاری عەرەب کوژران ئینجا بوێریان کرد و چوون لە نەتەوە یەکگرتووەکان سکاڵایان تۆمارکرد، ئەویش تورکیا هەندێک هەڕەشە و گوڕەشەی لێکردبوون.. کۆتایی بەوەش هاتووە، فڕۆکەی ئێرانی و تورکی بە ئاسماندا دەسوڕێنەوە، عێراقییەکان دەشیانبینن و ئەسڵەن ناوێرن تەقەشی لێ بکەن، کاتێکیش ئەوە غیرەت و بوێرییەت نەبێت لە وڵاتەکەی خۆت، ئەمریکایەک لەو دوورەوە بۆچی بێت بەرگریت لێ بکات؟"
د. بیلال وەهاب بابەتی گەندەڵیی و سەروەریی لە عێراق بەیەکەوە گرێدەدات و دەڵێت: "گەندەڵی بووەتە کێشەیەکی ئاسایشی نیشتمانی و پەیوەستی دەکەمەوە بە بابەتی سەروەریی. عێراقێک ئاوا گەندەڵ بێت، حیزبەکانی کە لە عێراقدا حاکمن یەکێک پەنا بۆ تورکیا، یەکێک بۆ ئێران، یەکێک بۆ سعودیە، یەکێک بۆ ئەمریکا و یەکێک بۆ قەتەر دەبات بۆ پاراستنی ئەو گەندەڵییەی هەیانە، جا چ بۆ پارە سپیکردنەوەکە بێت چ بۆ دانوستاندنی سیاسی بێت.. ئەم جۆرە گەندەڵییە وابەستەیە بە مانەوەی ئەو لایەنە لە سیستمی سیاسیدا، ئەو مانەوەیەش پێویستی بە پاڵپشتی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی هەیە، ئەمە وا دەکات وڵاتێکی وەکو ئێران چۆن پێشبینی بکەین کە رێز لە سەروەریی عێراق بگرێت؟ وڵاتێکی وەکو تورکیا کاتێک کە دەڵێت، ئەگەر من نەبوومایە ئەو حیزبانە ئەسڵەن نەیاندەتوانی کوتلە دروست بکەن، تۆ چۆن دەچی داوای لێدەکەی دەڵێی شتێکمان هەیە پێی دەڵێی سەروەری؟"