وەزارەتی پلاندانان بۆ رووداو: لە عێراق نزیکەی 7 بۆ 8 ملیۆن کەس لە ژێر هێڵی هەژاریدا دەژین
رووداو دیجیتاڵ
گوتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق دەڵێت، رێژەی هەژاری لەسەر ئاستی عێراق و هەرێمی کوردستان بەرزبووەتەوە، بەڵام بەراورد بە رابردوو دابەزیوە. لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستانیش زۆرترین بەرزبوونەوەی رێژەی هەژاری لە سنووری پارێزگای سلێمانی بووە.
عەبدولزەهرە هینداوی، گوتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق لە هەڤپەیڤینێکدا لەگەڵ رووداو رایگەیاند، رێژەی هەژاری لە 20.5٪ـەوە بۆ 17.5٪ دابەزیوە. گوتیشی لە هەرێمی کوردستان رێژەی هەژاری لە پارێزگای سلێمانی 4٪ـەوە بۆ 8٪ بەرزبووەتەوە، لە هەولێر کەمترە و لە 6.7٪ بۆ 7.1٪ بەرزبووەتەوە.
بەرزترین رێژەی هەژاری لەسەر ئاستی عێراق لە پارێزگای میسانە، کە زیاتر لە 40٪ـە، بەڵام گوتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق دەڵێت رێژەکە بەراورد بە رابردوو دابەزیوە، پێشتر رێژەی هەژاری لەو پارێزگایە زیاتر لە 50٪ بووە.
سەبارەت بە هێڵی هەژاریش، گوتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق گوتی: "پێشتر هێڵی هەژاریمان بە نزیکەی 105 هەزار دیناری عێراقی بۆ مانگێک دیاری کردبوو، ئێستا مانگانە 137 هەزار دیناری عێراقییە بۆ تاک."
دەقی هەڤپەیڤینی رووداو لەگەڵ عەبدولزەهرە هینداوی، گوتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق:
رووداو: ساڵی 2018 رێژەی هەژاری 8.5٪ بوو، بەڵام لە ساڵی 2024 بۆ 15.3٪ بەرزبووەتەوە، هۆکاری بەرزبوونەوەی ئەو رێژەیە بۆچی دەگەڕێتەوە؟
عەبدولزەهرە هینداوی: بێگومان بەشێوەیەکی گشتی رێژەکانی هەژاری لەسەر ئاستی وڵات دابەزینێکی بەرچاویان بەخۆوە بینیوە بە رێژەیەکی بەرچاو، واتە رێژەکە لە 20.5٪ بۆ 17.5٪ دابەزیوە و هەندێک پارێزگا دابەزینێکی زۆریان لە رێژەکانی هەژاری تۆمار کردووە کە دەگاتە نزیکەی 50٪. لە کاتێکدا هەندێک پارێزگای دیکە لەو رێژانەدا بەرزبوونەوەیان بەخۆوە بینیوە، تەنانەت ئەم بەرزبوونەوەیە لەو پارێزگایانەی کە بەرزبوونەوەیان بەخۆوە بینیوە بە رێژەیەکی کەم بووە، کەمتر لە رێژەکانی دابەزین لەو پارێزگایانەی کە دابەزینیان لە رێژەکانی هەژاریدا تۆمار کردووە.
سەبارەت بە هەرێمی کوردستان، راستییەکەی لەوانەیە پارێزگای سلێمانی زۆرترین بەرزبوونەوەی لە رێژەی هەژاری لە نێو پارێزگاکانی هەرێمدا بەخۆوە بینیبێت، لە چوارەوە بۆ هەشت.
هەولێر بەشێوەیەکی نزیکەیی هەمان رێژەی پاراستووە، 6.7 بوو بەرزبووەتەوە بۆ 7.1. بێگومان هۆکارەکانی بەرزبوونەوە، بێگومان هۆکارەکەی ئابوورییە، بە هەرێمی کوردستانەوە، بێگومان کاریگەرییەکانی لەسەر رێژەکانی هەژاری بەرچاو بوون و بەرزبوونەوەیان لە رێژەکانیان لە ماوەی دوو ساڵی رابردوودا تۆمارکراوە.
بەڵام بە گشتی دەڵێم لەبەر رۆشنایی ئەم نیشاندەرانەدا، بێگومان کار و رێکار دەبێت بۆ پشتگیریکردنی هەژاران و کەمکردنەوەی رێژەکانی هەژاری لەسەر ئاستی عێراق و لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، هاوکارییەکی باش لەم بوارەدا هەیە.
رووداو: هەر لە چوارچێوەی هەرێمی کوردستان ئەگەر چاو لە پارێزگای دهۆک بکەین، یەکێک لەو پارێزگایانەیە کە رێژەی هەژاری تێیدا بەرزە، هۆکارەکەی بە دیاریکراوی بۆچی دەگەڕێتەوە؟
عەبدولزەهرە هینداوی: بە راستی ئەم پرسیارە لەوانەیە راستەوخۆ ئاراستەی حکومەت لە پارێزگای دهۆک و لە پارێزگەکانی هەرێم بەگشتی بکرێت لەبەر ئەوەی ئەوان لە ئێمە لە حکومەتی فیدڕاڵ لە دیمەنەکەوە نزیکترن، لەوانەیە هۆکاری روونتر دەستنیشان بکەن سەبارەت بە هۆکارەکانی بەرزبوونەوەی هەژاری، چ لە دهۆک و چ لە سلێمانی و تەنانەت لە هەولێری پایتەخت، کە ئەویش بەرزبوونەوەی بەخۆوە بینیوە، بەڵام بە رێژەیەکی کەم، کەمتر لە 1٪ە، بەڵام بە گشتی دەڵێم هۆکارەکان لەوانەیە هەمان ئەو هۆکارانە بن کە بوونەتە هۆی بەرزبوونەوەی هەژاری لە پارێزگاکانی دیکە.
ئەمەش بەرهەمی کەمیی پڕۆژەکان، نەبوونی پڕۆژەی نوێ، و لەوانەشە دابەزینی بەهای دیناری عێراقی بەراورد بە دۆلار بێت. ئەمانە هەمووی هۆکارن کە بە شێوەیەک یان بە شێوەیەکی دیکە دەبنە هۆی بەرزبوونەوەی رێژەی هەژاری. ئێمە باسی ئەم نیشاندەرانە دەکەین کە راگەیێندراون، ئەمانە ئەو نیشاندەرانەن کە پەیوەستن بە هەژاری ماددییەوە، واتە هەژاریی پەیوەست بە داهات و سەرچاوەی تایبەت بە تاکەکان و خێزانەکان، واتە هێڵی هەژاری لە رێژەکەیدا بەرزبوونەوەی بەخۆوە بینیوە بەراورد بە رابردوو، پێشتر هێڵی هەژاریمان بە نزیکەی 105هەزار دیناری عێراقی بۆ مانگێک دیاری کردبوو، ئەمڕۆ باسی هێڵێکی هەژاری دەکەین، کە مانگانە 137 هەزار دیناری عێراقییە بۆ تاک، جارانی ژمارەی ئەندامانی خێزان.
لەگەڵ تێکڕای خەرجی کە مانگانە دەگاتە نزیکەی 250 هەزار دیناری عێراقی بۆ تاکێک، ئەمە بە راستی نیشاندەرێکە کە پێشکەوتن لە هێڵی هەژاری نیشان دەدات، بەڵام ئەم بەرزبوونەوەیە لە رێژەی هەژاری لە لایەنە ماددییەکانە، لە هەژاری ماددیدایە و لایەنەکانی دیکەی هەژاری ناگرێتەوە وەک تەندروستی و نیشتەجێبوون و فێرکردن.
رووداو: هەبوونی ئاوارەیەکی زۆر لە هەرێمی کوردستان هیچ کاریگەرییەکی لەسەر بەرزبوونەوەی ئەو رێژەیە هەبووە؟
عەبدولزەهرە هینداوی: بێگومان ئەمە یەکێکە لە فاکتەرە گرنگەکان، هێشتا کەمپی ئاوارەکان لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان هەن، بە تایبەت لە پارێزگای دهۆک کە کەمپی ئاوارەکان هەن هەروەها بوونی پەنابەرانی وڵاتانی دیکە، بێگومان ئاوارە و پەنابەر هەمیشە لە ژێر هێڵی هەژاریدان و بەم پێیە بێگومان ئەمە بە شێوەیەک لە شێوەکان رۆڵی لە بەرزبوونەوەی رێژەی هەژاری لەو پارێزگایانەدا هەیە، کە کەمپی ئاوارەکانیان تێدایە یان پەنابەرانیان لە شوێنەکانی دیکەوە هەیە.
رووداو: بۆ هەموو پارێزگاکان یەک داهات کراوەتە پێوەری هەژاری؟
عەبدولزەهرە هینداوی: بەڵێ بێگومان، هەمان پێوەر و هەمان رێڕەو بەکارهێنراون، کە لە رووپێوی کۆمەڵایەتی و ئابووریی خێزانەکان لە عێراق و لە هەموو پارێزگاکانی عێراق، لەوانەش پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان، پەیڕەو کراون. ئەم نیشاندەر و ئەنجامانە بەپێی ئەم پێوەرانە دەستکەوتوون، کە لە دیاریکردنی هێڵی هەژاری پشتیان پێبەستراوە، کە پشت بە تێکڕای خەرجیی خێزان بۆ پێداویستییە رۆژانەکانی ژیان دەبەستێت، کە بێگومان خۆراک و پێداویستییەکانی دیکەی ژیان لە پێشەوەیاندا دێن.
لەسەر ئەم بنەمایە بەهای خەرجی بە نرخی راستەقینەی ئەم وردەکارییانە دەژمێردرێت و لەسەر بنەمای ئەمانە هێڵی هەژاری دەستنیشان دەکرێت و، لە رێگەی هێڵی هەژارییەوە دەتوانرێت ئەو خێزان و تاکانە دەستنیشان بکرێن کە لە ژێر هێڵی هەژاریدان.
رووداو: هێڵی هەژاری لە پارێزگاکان چەندە؟
عەبدولزەهرە هینداوی: لەسەر ئاستی پارێزگاکان جیاوازە، بەڵام بە گشتی سەبارەت بە هێڵی هەژاری یان رێژەی هەژاری 17.5٪یە.
لەسەر ئاستی پارێزگاکان، بە راستی لە رێژەی هەژاری پارێزگای موسەننا بەردەوام لە ریزبەندی یەکەمە، بەڵام ئەویش دابەزینی بەخۆوە بینیوە، لە ماوەی پێشوو رێژەی هەژاری لە موسەننا 52٪ بوو، ئێستا بۆ 40٪ دابەزیوە، بەڵام لە بەرامبەردا، پارێزگای بابل بووەتە دووەم پارێزگا لە دوای پارێزگای موسەننا بە رێژەی هەژاریی نزیک لە 37٪. ئەو پارێزگایانەی بەرزترین رێژەیان هەبوو پارێزگاکانی میسان، دیوانیە و زیقار بوون کە دابەزینێکی گەورەیان لە رێژەکانی هەژاری بەخۆوە بینیوە، هەروەها پارێزگای نەینەوا لە باکوور دابەزینێکی بەرچاوی لە رێژەی هەژاری بەخۆوە بینیوە، بە رێژەیەک کە نزیکە لە زیاتر لە 50٪ وەک رێژەی دابەزین، لە 30٪ یان 37٪ بۆ نزیکەی 15٪ و بەم پێیە ئەمە دابەزینێکی گەورەیە لە رێژەی هەژاری لە پارێزگای نەینەوا.
ئەمەش بێگومان بەرهەمی ئەو کار و پڕۆژە و پارێزگارییە کۆمەڵایەتییانەیە کە لەم پارێزگایانەدا کراون و رۆڵیان لە کەمکردنەوەی رێژەکانی هەژاری هەبووە بە گشتی.
لەو پارێزگایانەی دیکە کە بەرزبوونەوەیان تێدا هەبووە، بە راستی جگە لە پارێزگای بابل کە بەرزبوونەوەیەکی گەورەی بینیوە، پارێزگاکانی دیکە بەرزبوونەوەیان بەخۆوە بینیوە، بەڵام بە رێژەی کەم، واتە بە رێژەی 2٪-3٪ بەراورد بە ماوەی پێشوو.
رووداو: لەو ئامارانەی کە هەیە تێکڕای تەمەنی چاوەڕوانکراو لە عێراق و لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان چەندە؟
عەبدولزەهرە هینداوی: بە راستی ئەم لایەنە یان ئاستی پێشبینیی مانەوە لە ژیاندا لە عێراق لە ساڵانی دواییدا باشتربوونی بەخۆوە بینیوە. ئەنجامەکانی سەرژمێریی گشتیی دانیشتووان و نیشتەجێبوون کە لە ساڵی رابردوو 2024 کرا، دەریخست کە تێکڕای تەمەن یان پێشبینیی مانەوە لە ژیاندا بۆ پیاوان و ژنان بەرزبوونەوەی بەخۆوە بینیوە و، بە شێوەیەکی گشتی دەگاتە نزیکەی 72 - 73 ساڵ وەک تێکڕای گشتی، بەڵام لای ژنان دەگاتە 74 یان زیاتر لە 74 ساڵ و لای پیاوان نزیکەی 72 ساڵ. پێشتر باسی 69 ساڵمان دەکرد بۆ پیاوان و 71 و 72 ساڵ بۆ ژنان.
بەم پێیە لە عێراق باشتربوون لە تێکڕاکانی تەمەن یان پێشبینیی مانەوە لە ژیاندا لە ساڵانی دواییدا هەبووە. لە هەرێمی کوردستان بە راستی نزیکەی هەمان تێکڕای تەمەن دەبینین، زۆر جیاواز نییە لەوەی لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق هەیە.
بەڵام لەوانەیە جیاوازییەکە لە تێکڕای ژمارەی ئەندامانی خێزان بێت، لە سلێمانی بۆ نموونە تێکڕای ژمارەی ئەندامانی خێزان چوارە، بەرامبەر بە نزیکەی شەش لە پارێزگاکانی دیکە.
رووداو: چەند خێزانی هەژار لە عێراق و هەرێمی کوردستان هەن؟
عەبدولزەهرە هینداوی: بە راستی، سەبارەت بە عێراق، ئێستا باسی ئەو خێزانانە دەکەین کە ئێستا چاودێریی کۆمەڵایەتی دەیانگرێتەوە، بێگومان جگە لە هەرێمی کوردستان، باسی نزیکەی دوو ملیۆن و 100هەزار یان 150 هەزار خێزان دەکەین، کە چاودێریی کۆمەڵایەتی دەیانگرێتەوە.
ئەگەر ژمارەی ئەم خێزانانە جارانی ژمارەی ئەندامەکانیان بکەین، ئەوە باسی نزیکەی 7 بۆ 8 ملیۆن کەس دەکەین کە لە ژێر هێڵی هەژاریدا دەژین. ئەمانەش ئەوانەن کە ئەو رێژەی 17.5٪ەی ئاماژەمان پێدا نوێنەرایەتییان دەکات. لە هەرێمی کوردستان بە راستی داتام لەبەر دەست نییە دەربارەی ژمارەی ئەو خێزانانەی لە ژێر هێڵی هەژاریدان، جگە لەو رێژانەی لە رێگەی رووپێوی کۆمەڵایەتی و ئابووریی خێزانەکان کە ساڵی رابردوو کرا، بەدەست هاتوون.
رووداو: ژیان لە هەولێر و بەغدا چ جیاوازییەکی هەیە لەگەڵ پارێزگاکانی دیکەی عێراق و هەرێمی کوردستان؟
عەبدولزەهرە هینداوی: بێگومان ناتوانرێت پایتەختەکان لەگەڵ شارەکانی دیکەی وڵات بەراورد بکرێن، لەبەر ئەوەی پایتەخت ناوەندی بازرگانی و ئابووری و خۆشگوزەرانییە و بەم پێیە ئاستی ژیان تێیاندا جیاوازە لە ئاستەکانی ژیان لە شار و پارێزگاکانی دیکەی وڵات. ئەگەر باسی بەغدای پایتەختی فیدڕاڵ و هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان بکەین، بێگومان دۆخیان جیاوازە لەوەی لە پارێزگاکانی دیکەدا هەیە لە رووی ئاستی ژیان و ئاستی خەرجی و هەروەها ئاستی بارستاییە مرۆییەکان یان ژمارەی دانیشتووانی لەم دوو پایتەختە جیاوازە لەوەی لە پارێزگاکانی دیکەدا هەیە. واتە ئەگەر باسی پایتەختی بەغدا بکەین کە نزیکەی نۆ ملیۆن یان زیاتر لە نۆ ملیۆن کەسی تێدایە، ناتوانرێت بەراورد بکرێت لەگەڵ پارێزگایەکی وەکو موسەننا کە نزیکەی ملیۆنێک یان زیاتر لە ملیۆنێک کەسی تێدایە. بۆیە جیاوازی زۆرە، تەنانەت ئەگەر رێژەی هەژاری لەبەرچاو بگرین، ئەگەر لە موسەننا 40٪ بێت و لە بەغدا 10٪ بێت، ئەوا رێژەی 10٪ەکەی بەغدا وەک ژمارە زیاترە لە 40٪ەکەی موسەننا. بێگومان 10٪ی 9 ملیۆن کەس و 40٪ی ملیۆنێک، جیاوازە، لە ژمارەکاندا نەک لە رێژەکاندا. رێژەکان کەمتر دەردەکەون، بەڵام بە ژمارە زیاترن، لەبەر ئەوەی لە پایتەخت باسی ژمارەی زیاتری دانیشتووان دەکەین کە زیاترە لە ژمارەی دانیشتووانی پارێزگاکانی دیکە، بەم پێیە ژمارەکان زیاترن، چ پەیوەست بێت بە هەژاری یان هەر نیشاندەرێکی دیکەی پەیوەست بە ژمارەی دانیشتووان.
رووداو: بۆ دیاریکردنی رێژەی هەژاری، شار و شارۆچکەکانیش بەشدارن یان تەنیا ناوەندی پارێزگاکان؟
عەبدولزەهرە هینداوی: بەڵێ، بە راستی رووپێوی کۆمەڵایەتی-ئابووری هەموو قەزاکانی عێراقی گرتەوە، کە ژمارەیان نزیکەی زیاتر لە 170 قەزایە لە هەموو پارێزگاکانی عێراق، بە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستانیشەوە.
بەم پێیە، هەموو پارێزگاکان و هەموو عێراقی گرتەوە، لەبەر ئەوەی قەزاکان لە پارێزگاکاندا تا رادەیەک نوێنەرایەتیی واقیعی ژیانی تاکەکان دەکەن لەسەر ئاستی گوند و لەسەر ئاستی شار، بۆیە دەڵێم ئەم گرتنەوەیە بەم شێوازە و بەم ئاستە وێنەیەکی باشی واقیع و رێژەکان و هێڵی هەژاریی لە گشت پارێزگاکان لەسەر ئاستی قەزاکان پێداین.
ئەگەر لە یەک پارێزگادا سێ یان چوار قەزا هەبێت، ئەم رووپێوە هەموویانی گرتووەتەوە و لە ئەنجامدا بێگومان وێنەکە زیاتر گوزارشت لە واقیعەکە دەکات.
رووداو: ئەم رووپێوییە ئابووری-کۆمەڵایەتییە چی بۆ دەرخستن؟ پێتانوایە دواکەوتوون لە جێبەجێکردنی پلانی کەمکردنەوەی هەژاری؟
عەبدولزەهرە هینداوی: بێگومان ئەم نیشاندەرانە زۆر گرنگن. بە راستی ئێمە لە ماوەی رابردوودا کارمان لەسەر ئامادەکردن یان راگەیاندنی ستراتیژییەکی نوێ بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەژاری لە عێراق دەکرد، بەڵام تاوەکو تەواوبوونی ئەم رووپێوە و گەیشتن بە ئەنجامە سەرەکی و گرنگەکان ئەم کارەمان دواخست، بۆیە دەڵێم ئێستا دوای تەواوبوونی رووپێوەکە و دەرکەوتنی ئەنجامەکان، دەستمان کردووە بە ئامادەسازی و ئامادەکردنی ستراتیژی بەرەنگاربوونەوەی هەژاری بۆ پێنج ساڵی داهاتوو، لە 2025 بۆ 2029.
ئەم ستراتیژیە لە نیوەی یەکەمی ئەم ساڵی 2025دا رادەگەیێندرێت، دوای ئەوەی داتاکان تەواو بوون و وێنەکە روون بووە، ئێستا ئەو پارێزگایانە دیاری کراوە کە هەژارترینن، هەروەها ئەو قەزایانەی هەژارترینن و ئەو ناوچانەی هەژارترینن. بەم پێیە ئاراستەیەکی روون بۆ رێڕەوەکانی پشتگیریکردنی هەژاران و بەرەنگاربوونەوەی هەژاری لەسەر ئاستی پارێزگاکان بەپێی ئەم نیشاندەرانە دەبێت.
لە رابردوودا بەم شێوەیە داتای روون لەبارەی واقیعەوە نەبوو و روونیی داتاکان زۆر یارمەتیدەر دەبێت لە داڕشتنی سیماکانی ستراتیژیەکە بە شێوەیەک کە رۆڵی لە بەدیهێنانی ئامانجەکانی بە شێوەیەکی باشتر لە رابردوو هەبێت.
رووداو: چی ماوە لەبارەی سەرژمێری کە بەنیازن بڵاوی بکەنەوە؟
عەبدولزەهرە هینداوی: بە راستی ئێمە ئەنجامەکانی سەرژمێریی گشتیی دانیشتووانمان راگەیاند، مەبەستت ئەوەیە، وا نییە؟
رووداو: بەڵێ بەڵێ.
عەبدولزەهرە هینداوی: بەڵێ، ئێمە لە مانگی رابردوودا، 24ی مانگی رابردوو، مانگی شوبات، ئەنجامە سەرەکییەکانمان راگەیاند کە وردەکاریی گرنگ و زۆر لەخۆ دەگرن و بە راستی ئێستا کار بەردەوامە بە شێوەیەکی بەردەوام لەسەر پرۆسەی پۆلێنکردن و کۆدکردنی پیشەکان و وردەکارییەکانی پەیوەست بە کەرتەکانی گەشەسەندن و، پەیوەندیدار بە پەروەردە و هەروەها تەندروستی و نیشتەجێبوون و وردەکارییەکانی دیکە، کار لەسەر پۆلێنکردنیان و کۆدکردنیان دەکرێت بۆ ئەوەی بە راپۆرتی پڕ وردەکاری لەسەر هەموو ئەو ئەنجامانەی کە سەرژمێریی گشتیی دانیشتووان و نیشتەجێبوون پێیانگەیشتووە، دەربکرێن.
بەم پێیە ئێمە داتا سەرەکییەکانمان راگەیاندووە تەنیا ئەوەی پەیوەستە بە وردەکارییەکانی ئەم داتایانە، لەوانەیە رێڕەوە گشتییەکان یان هێڵە گشتییەکانی داتاکانمان راگەیاندبێت، بەڵام وەک وردەکاری پێویستی بە کاتە و، ئێستا کار لەسەر پۆلێنکردن و بەکۆدکردنیان بە شێوەیەکی پڕ وردەکاری دەکەین، بۆ ئەوەی لە شێوەی راپۆرت دەرچن و سوودبەخش بن و بەردەست بن بۆ داڕێژەرانی پلان و سیاسەتەکان و لێکۆڵەران.
رووداو: پلانتان چییە بۆ کەمکردنەوەی رێژەی هەژاری لە عێراق و هەرێمی کوردستان؟
عەبدولزەهرە هینداوی: بەڵێ، من کەمێک پێشتر باسی ئەمەم کرد و گوتم ئێستا خۆمان بۆ راگەیاندنی ستراتیژی سێیەمی بەرەنگاربوونەوەی هەژاری و کەمکردنەوەی هەژاری لە عێراق بۆ پێنج ساڵی داهاتوو ئامادە دەکەین، کە لە ئەم ساڵی 2025ەوە دەست پێدەکات تاوەکو ساڵی 2029. ئەم پلانە هەژاریی فرەڕەهەند لەبەرچاو دەگرێت، واتە تەنیا لایەنی ماددی لەخۆ ناگرێت، بگرە ئێمە باسی لایەنی تەندروستی و لایەنی نیشتەجێبوون و لایەنی خوێندن و لایەنی داهات و لایەنی خۆراکیش لە یەک کاتدا دەکەین. هەر یەکێکیش لەم تەوەرە سەرەکییانەی پلانەکە سیاسەت و رێکار دەبن کە لایەنە پەیوەندیدارەکان جێبەجێیان دەکەن، واتە هەر لایەنێک ئەو بەشە جێبەجێ دەکات کە لە چوارچێوەی ئەم ستراتیژەدا دەکەوێتە ئەستۆیەوە، کە باسی تەندروستی دەکەین ئەوە باسی وەزارەتی تەندروستی دەکەین چ وەزارەتی تەندروستیی فیدراڵ بێت یان وەزارەتی تەندروستیی هەرێم بێت، هەمان شتیش بۆ وەزارەتەکانی خوێندنی باڵا و وەزارەتی بازرگانی و وەزارەتی نیشتەجێکردن و ئاوەدانکردنەوە و شارەوانییەکان. ئەوەندەی بە نیشتەجێبوونەوە پەیوەست بێت. هەر یەکێکیش لەم لایەنانە گۆڕەپان و پانتایی خۆی دەبێت بۆ بەدیهێنان و جێبەجێکردنی ئەم ستراتیژە.
سەرباری ئەمەش، ئێمە کاری بەردەواممان دەبێت لە چوارچێوەی سندووقی کۆمەڵایەتی بۆ گەشەپێدان کە نزیکەی زیاتر لە 500 گوند لە 18 پارێزگەدا دەگرێتەوە، بێگومان پارێزگەکانی هەرێمی کوردستانیش دەگرێتەوە. ئەم سندووقە گوندە هەژارەکان دەکاتە ئامانج بە دابینکردنی خزمەتگوزارییە بنەڕەتییەکان بۆ خەڵکی ئەم گوندانە، وەک دروستکردنی رێگەوبان و گەیاندنی ئاوی خواردنەوە و گەیاندنی کارەبا و دروستکردنی قوتابخانە و دروستکردنی بنکەی تەندروستی لەو گوندانەی لەم خزمەتگوزارییانە بێبەشن، ئەمەش کە دابینکردنی خزمەتگوزارییە، بۆ گوندەکان گرینگە. ئەم سندووقە بە قەرزێکی بانکی نێودەوڵەتی کار دەکات، کە 300 ملیۆن دۆلارە و هەموو پارێزگاکانی عێراق دەگرێتەوە. هەروەها سندووقی پشتیوانیی ناوچە هەژارترینەکانیش هەیە، هەروەها سندووقی ئاوەدانکردنەوەی دەشتی نەینەوا و شەنگال و، سندووقی ئاوەدانکردنەوە زیقار. هەموو ئەم سندووقانە و ئەم چالاکییە ئابوورییانە، ئامانج و مەبەستیان پشتیوانیی ناوچە هەژارەکان و خێزانە هەژارەکانە بە بەردەستخستنی پێداویستییە بنەڕەتییەکانی ژیان بۆیان.