ئەیاد عەللاوی: پێویستمان بە ئەمریکایە و زیان ناکەین هانایان بۆ ببەین
رووداو – هەولێر
دوو رۆژی داهاتوو چارەنووسساز دەبێ بۆ عێراق، 11ی ئەم مانگە گفتوگۆی ستراتیژیی عێراق و ئەمریکا سەبارەت بە چۆنێتیی پەیوەندییەکانی بەغدا و واشنتن ئەنجامدەدرێت. بۆچوونی جیاواز لەوبارەیەوە هەن لەنێو لایەن و سەرکردە سیاسییەکانی عێراق. ئەیاد عەللاوی، کەسایەتیی دیاری نێو گۆڕەپانی سیاسیی عێراق، کە ئێستا سەرۆکی هاوپەیمانیی نیشتمانییە، پێیوایە لەم قۆناخەدا عێراق پێویستی بە مانەوەی ئەمریکا و هاوپەیمانانە، "چونکە عێراق توانای خۆپارێزیی نییە لە هەڕەشەکان". بەڵام دەشڵێ دەبێ گفتوگۆی ئەمجارە لەگەڵ ئەمریکا راشکاو، بونیادنەرانە و رێکخراو بێت.
وا بڕیارە دانوستاندنی ستراتیژیی نێوان عێراق و ئەمریکا 11-6-2020 دەستپێبکات. بۆ یەکەمجاریش نوێنەری هەرێمی کوردستان لەو گفتوگۆیانەدا بەشدار دەبێت، کە فەوزی هەریری، سەرۆکی دیوانی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان دەبێت. ئامانج لە گفتوگۆ ستراتیژییەکە، یەکلاییکردنەوەی شێوازی پەیوەندییەکانی بەغدا و واشنتنە لە ئایندەدا.
رۆژی دانوستاندنە ستراتیژییەکە دوو رۆژی ماوە، بۆیە ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو گفتوگۆیەکی کراوەی لەگەڵ ئەیاد عەللاوی سەبارەت بەو پرسە سازکرد. گفتوگۆکە کاژێر 12:00 بەکاتی هەولێر هەر لە ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو سازکرا و عەللاوی لەرێگەی ڤیدیۆ کۆنفرانسەوە لە عوممانی پایتەختی ئوردنەوە بەشداربوو. لێکۆڵەر و راوێژکارانی ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو پرسیاریان ئاراستە کرد، کە بریتیبوون لە د. عەللا مەکی، تەها ئەلنەعیم، د. عوسمان عەلی و د. هەڵمەت غەریب، زریان رۆژهەڵاتی و عەلی کوردستانی.
"قۆناخێکی چارەنووسسازە بۆ عێراق"
ئەیاد عەللاوی لە سەرەتای گفتوگۆکەدا بۆچوونی خۆی لەبارەی ئایندەی پەیوەندییەکانی بەغدا و واشنتن، بەتایبەتی گفتوگۆ ستراتیژییەکەی دوو رۆژی داهاتوو خستەڕوو و پێیوایە، عێراق بە دۆخێکی چارەنووسسازدا تێدەپەڕێت و ئەم قۆناخی گفتوگۆیەش چارەنووسسازە.
بە ئاماژەدان بەوەی ئێستا داعش بەهێزبووەتەوە و هەڕەشەی تیرۆر لەسەر عێراق و ناوچەکە هەیە گوتی "دەبێ چاومان لە بەرژەوەندییەکانمان بێت و گفتوگۆی بونیادنەرانە بکەین". هەرچەندە لە قسەکانیدا عەللاوی ئاماژەی بەوەشدا، کە مەرج نییە هاوپەیمانێتییەکان تاوەکو کۆتایی بن جێگیر بن، بەڵام بەپێویستی دەزانێت ئەمجارە "دەسەڵاتدارانی عێراق وەڵامدانەوەی خێرایان هەبێت بۆ ئەم پرۆسەیە، کە گفتوگۆیەکی نیشتمانی لەسەر بکرێ و بەرەوپێشچوونێکی روونیش لە گفتوگۆکان لەگەڵ ئەمریکا رووبدات".
"سوپایەکمان نییە رووبەڕووی تەنگژەکان ببێتەوە"
سەبارەت بە کرۆکی باسەکە، کە ئایا عێراق پێویستی بە ئەمریکا و هاوپەیمانان ماوە یان نا؟ عەللاوی لەگەڵ ئەوەدایە ئەمریکا لە عێراق بمێنێتەوە و دەڵێ "لەم قۆناخەدا نە سوپا نە دەسەڵاتێکی سیاسیمان نییە رووبەڕووی تەنگژەکان ببێتەوەو بەرەو پێش بچێت، بۆیە هیچ زیانی تێدا نییە پەنا بۆ ئەمریکا ببەین".
عەللاوی ئەوەشی گوت، کە حکومەتی عێراق گفتوگۆی ئەمجارە بەجیدی وەردەگرێ و دواکەوتنی لە وەڵامدانەوەی ئەمریکا بەمەبەستی ئەوەبووە دۆخێکی نیشتمانی رێکبخات لەسەر ئەو پرسە، بەتایبەت لەگەڵ هەرێمی کوردستان بۆئەوەی گفتوگۆکان ئەنجامێکی باشیان هەبێت.
ئێوارەخوانەکەی ماڵی عەللاوی و رەتکردنەوەی سیستەمی پاتریۆت
ئەیاد عەللاوی بۆ ئامادەبووانی گفتوگۆکەی ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو، باسی لە ئێوارەخوانێک کرد، کە لە ماڵەکەی ئەو لە بەغدا سازکرابوو، دروست لەوکاتەی تازە عادل عەبدولمەهدی راسپێردرابوو بۆ پۆستی سەرۆکوەزیران، وەک خۆی دەڵێ زۆربەی وەزیرەکانیش ئامادەبوون. لەو ئێوارەیەدا وەزیری بەرگریی ئەوکاتەی عێراق ، کە نەجاح شەممەری بوو، دەستپێشخەرییەکی ئەمریکا باسدەکات و وردەکارییەکەشی دەخاتەڕوو، کە ئەمریکا ئامادەیە سیستەمی پاتریۆت بە عێراق بفرۆشێت بە نرخێکی سیمبۆلی. عەللاوی دەڵێ "من راستەوخۆ پشتگیریم کردو داوامکرد ئەو دەستپێشخەرییە قبووڵبکرێت". بە گوتەی عەللاوی هەر ئەو شەوە کۆبوونەوەیەکی دیکە لەبارەی دەستپێشخەرییەکەی ئەمریکا بۆ جێگیرکردنی سیستەمی پاتریۆت کراوە و دواجار رەتکراوەتەوە، عەللاوی وا دەیگێڕێتەوە: "دوای کۆبوونەوەکان دوو کەس لە وەزارەتی بەرگریی پەیوەندییان پێوەکردم و گوتیان نە ئەو سیستەمە و نە هیچ هاوکارییەکی ئەمریکامان ناوێ". بۆیە عەللاوی پێیوایە بەو بڕیارە "یاری بە چارەنووسی گەلی عێراق کراوە" و دەڵێ دەبێ بڕیارەکان بە یەکدەست و بە دامەزراوەیی بدرێن، نەک هەستی تاکەکەسی. بۆیە لەبەرامبەردا نموونەی پێشمەرگە دەهێنێتەوە و دەڵ : "ئامانجی من ئەوەبوو گفتوگۆی روون لەگەڵ هەمووان بەتایبەت کوردستان ئەنجامدەین لەو بارەیەوە، لەبەرئەوەی پێشمەرگە شەڕکەرن و میلیشیا نین، پێشمەرگەی شەڕکەر دەتوانێ سوپایەکی شەڕکەر دروستبکات".
سیستەمی پاتریۆت راداری پێشکەوتووی هەیە و لەکاتی نزیکبوونەوەی مووشەکدا سیستەمە مووشەکییەکەی چالاک دەبێت بۆ تێکشکاندنی هەر مووشەکێک کە بەو ئاراستەیە دێت.
لە ساڵی 2008ـەوە رێککەوتنێکی ئەمنیی ستراتیژی لەنێوان ئەمریکا و عێراق هەیە، کە بە رێککەوتنی سۆفا ناسراوە، لە رێگەی ئەو رێککەوتنەوە جێگیربوونی هێزە سەربازییە ئەمریکییەکان لەسەر خاکی عێراق رێکخراوە، بەڵام رۆژی 5ی کانوونی دووەمی 2020 پەرلەمانی عێراق بە زۆرینەی دەنگ بڕیاری دەرکردنی هێزە بیانییەکانی دا، ئەمەش وایکردووە، کە پێویست بکات واشنتن و بەغدا بە پەیوەندییەکانیاندا بچنەوە و ئەم گفتوگۆ ستراتیژییەی رۆژی 11ی ئەم مانگە سازبکرێت.
دەیڤید شنکەر، یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ کاروباری رۆژهەڵاتی نزیک، کە ئەندامی شاندی ئەمریکاش دەبێ بۆ گفتوگۆ لەگەڵ شاندە عێراقییەکە، لە سەمینارێکی پەیمانگەی واشنتن رایگەیاند "بژاردەیەکی سەخت دەخەینە بەردەم سەرکردە عێراقییەکان، کە دەبێ تەنیا ئەمریکا هاوپەیمانی ستراتیژیی سیاسی، ئابووری و ئەمنی عێراق بێت".
عەللاوی: دەبێ لەسەر سێ بنەما گفتوگۆی ئەمجارە ببێتە رێککەوتن
ئەیاد عەللاوی پێیوایە لە هەر قۆناخێکدا گفتوگۆ لێکەوتەی جیاوازی دەبێ، بۆ ئەو قۆناخەی ئێستا بەپێویستی دەزانێت سێ بنەما یەکلایی بکرێنەوە: یاسایی، دارایی و نەبوونی پێکدادان.
لەبارەی لایەنی یاسایی رێککەوتنەکە، وەک خۆی روونیدەکاتەوە مەبەستی ئەوەیە، کە رێککەوتن کرا چۆن جێبەجێدەکرێ، سزای سەربازێکی بیانی کە لەسەر خاکی عێراق تاوانێک دەکات چی دەبێ و چۆن جێبەجێدەکرێت. لایەنی دووەمیش کە بابەتی داراییە، ئەوەیە کە: ئایا ئەو بنکە سەربازییانەی ئەمریکا لە عێراق دروستیان دەکات لەسەر ئەرکی کێ دەبێ؟ ئایا خزمەتگوزارییەکان بۆ بنکەکان بەخۆڕایی دەبێ؟، ئایا دوای کشانەوە چەکەکانیان جێدەهێڵن؟. هەرچی سەبارەت بە بنەمای سێیەمە، عەللاوی دەڵێ، هەموو رێککەوتنێک سەردەکێشێ بۆ رێککەوتنی ستراتیژی، "کەواتە بنەمای پێکدادان نابێ هەبێت ناویش بنرێ رێککەوتن، دەبێ سەرکردایەتی ئەو هێزانە بەدەست دەوڵەتەوە بێت و حکومەت و ئەنجوومەنی نوێنەران بەرپرس بن، دەبێ هاوپەیمانان وانەکەن بە کەیفی خۆیان بێن و بچن". ئەمانە ئەو خاڵ و پرسیارانەن کە عەللاوی دەیەوێ لە هەر رێککەوتنێکی نوێ لەگەڵ ئەمریکا دابنرێن و وەڵامبدرێنەوە.
"ئەمریکا نابێ وەک کوردانی سووریا دەستخەڕۆمان بکات"
لە قسەکانیدا عەللاوی پێداگریی دەکرد لەسەر چۆنێتی جێگیربوونی هێزە ئەمریکییەکان و هاوپەیمانان لە خاکی عێراق. د. عوسمان، کە بەڕێوەبەری گفتوگۆکە بوو لە عەللاوی پرسی: بۆچی هەستیارن بەرامبەر بنکە سەربازییەکان؟، عەللاوی گوتی: "با بە راستگۆیی بڵێم، لە عێراق ئەو بۆچوونە هەیە و زۆریش دەگوترێ، کە ئەگەر فڕۆکەی هاوپەیمانان نەبوایە نەماندەتوانی بەسەر داعشدا سەربکەوین، دەریشکەوت ئێستا کە هاوپەیمانان چالاکییان نییە، ئەوەتا داعش گەڕاوەتەوە". بەڵام لەهەمنکاتیشدا عەللاوی بۆچوونی وایە، کە نابێ لەبەرئەوەی داعش بە هێزەوە گەڕاوەتەوە، ئیدی سەرکردە عێراقییەکان بەهەموو شتێک رازی ببن و دەڵێ "من لەگەڵ پەیوەندی و مانەوەی ئەمریکادام، بەڵام دەبێ رێکاری بۆ بگیرێتەبەر، نابێ وەک کوردانی سووریامان لێبێت دواتر دەستەخەڕۆمان بکات. کوردانی سووریا لە هەموو کەس باشتر دەزانن چۆن دەستخەڕۆ کران".
ئەو شاندەی لە 11ی مانگ گفتوگۆ ستراتیژییەکە لەگەڵ بەرپرسانی عێراق دەستپێدەکەن، هەموویان کۆمارین و پێکدێن لە:
-دەیڤید هێل، جێگری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا
- دەیڤید شنکەر، یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ کاروباری رۆژهەڵاتی نزیک
- فرانسیس فانوون، یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ کاروباری وزە
- جوی هوود، جێگری یەکەمی یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ کاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست
- دەیڤید کۆپلی، جێگری یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ کاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست
- ماسیۆ تولەر، باڵیۆزی ئەمریکا لە بەغدا
عەللاوی ترسی هەیە لە ئایندەی ئەو رێککەوتنەی لەگەڵ ئەو شاندە بکرێت و دەڵێ "شاندی ئەمریکی دیمکوراتەکانی تێدا نییە، ئەمەش مەترسی دەخاتە سەرمان، کە دواتر دیموکراتەکان بێن و بڵێن ئێمە لەو رێککەوتنەدا نەبووین و پەشیمان دەبینەوە".
ئەیاد عەللاوی سوپاسی ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداویشی کرد، بۆ رێکخستنی ئەو گفتوگۆیانە و گوتی "شانازی بە سەنتەری رووداوەوە دەکەم، کە تاکە سەنتەرە هەوڵدەدات کلیلی دەرگا ستراتیژییەکان بکاتەوە، ئەوکاتەی عێراق رووبەڕووی تەنگژەکان دەبێتەوە لە قۆناخە جیاوازەکاندا".
ئەو گفتوگۆ ستراتیژییەی کە بڕیارە 11ی حوزەیران دەستپێبکات ، شارەزایان وەک دوایین دەرفەت بۆ بەهێزکردنەوەی پەیوەندی نێوان عێراق و ئەمریکا دەیبینن، بەتایبەت کە ئێستا بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆنا زیانی بە ئابووری ئەمریکا گەیاندووە و ئەوەش جارێکی دیکە سەرنجی بەرپرسانی ئەمریکا بەلای بودجەی ئەمریکا و بەرنامەی هاوکاری دەرەکی رادەکێشێت.
ناوەندی لێکۆڵینەوەی رەند، سەنتەری ستراتیژی بۆ لێکۆڵینەوەی نێودەوڵەتی و پەیمانگەی واشنتن لە دووتوێی زیاتر لە 200 لاپەڕە تاوتوێی ئایندەی پەیوەندییەکانی ئەمریکا و عێراق و ستراتیژییەتی هێزەکانی ئەمریکایان لە عێراق کردووە، بۆ نموونە ناوەندی رەند پێشنیازی بۆ ئەمریکا کردووە هاوکاری هێزە سەربازییەکانی سەر بە وەزارەتی بەرگری بکات، چونکە دەبێتە هۆی بەهێزبوونی عێراق و کۆتاییهاتنی دەسەڵاتی میلیشیاکان. لە راپۆرتەکەی رەنددا هاتووە، بەبێ پلانی کشانەوە و هاوکاریکردن و راهێنان بە هێزە سەربازییەکانی عێراق، کارەساتێكی هاوشێوەی ساڵی 2014 دووبارە دەبێتەوە، ئەمەش وادەکات ئەمریکا بە خەرجییەکی زیاتر و قوربانییەکی زۆرتر بگەڕێتەوە بۆ عێراق.