وردەکاریی ناکۆکی لایەنەکان لەبارەی سێ ماددەکەی یاسای دادگای فیدراڵی

 

رێبوار هادی، سەرۆکی لیژنەی یاسایی لە پەرلەمانی عێراق بە تۆڕی میدیایی رووداوی راگەیاند، کۆبوونەوەی لیژنەی یاسایی لەگەڵ سەرۆک فراکسیۆنەکان بە ئامادەبوونی دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمان. لە کۆبوونەوەکەدا هەموو سەرۆک فراکسیۆنەکان بۆچوونی خۆیان لەسەر سێ ماددەکەی نێو پرۆژە یاسای دادگەی باڵای فیدراڵی دەربڕی کە ماون و جێگەی ناکۆکین.

 

یاسای دادگای باڵای فیدراڵی لە 24 ماددە پێکهاتووە، تاوەکو ئێستا 21 ماددە پەسندکراون، 3 ماددە ماون، کە بریتین لە ماددەکانی 2 و 3 و 12.

 

ماددەی 2 پەیوەستە بە پێکهاتەی دادگای فیدراڵی، کە چەند بابەتێک لەخۆ دەگرێت وەکو: ئایا دادگەی فیدراڵی لە کێ پێکدێت، لە چەند دادوەر و شارەزای شەرعی پێکدێت، لە چەند شارەزای یاسایی پێکدێت، ئایا لە کوێ دەنگدەدەن، دەنگدەدەن یاخود تەنیا راوێژ دەکەن، لە چ کات و بابەتێک قسە دەکەن، شارەزایانی شەرعی ئیسلامی ئایا مافی راوێژیان هەیە یاخود دەتوانن دەنگیشبدەن، ئەگەر مافی دەنگدانیان هەیە لە کوێ مافی دەنگیان هەیە. تاوەکو ئێستا ئەمە یەکلایی نەبووەتەوە و کۆبوونەوەی ئەمڕۆ هەر لەسەر ئەو بابەتە بوو. 

 

بۆچوونی لایەنە شیعەکان ئەوەیە، دەبێت شارەزایانی شەرعی ئیسلامی لەگەڵ دادوەرکان دەنگبدەن و هەندێکی دیکەش دەڵێن: با ئەوانە تەنیا لەو بابەتانە دەنگبدەن کە پەیوەستن بە ماددەی 2ـی دەستوور کە تایبەتە بە بنەما چەسپاوەکانی ئەحکامی ئیسلام و، هەندێکی دیکەش دەڵێن: نەخێر با لە هەمووی دەنگبدەن. بۆچوونی کوردیش ئەوەبوو کە زیاتر راوێژکردن بێت، سووننەکانیش لەگەڵ ئەو بۆچوونەن، بەڵام تاوەکو ئێستا نەگەیشتوونە چارەسەر مامناوەند.

 

سەرۆکی لیژنەی یاسایی لە پەرلەمانی عێراق ئاماژەی بەوەکرد، لەسەر ماددەی 3ش کە پەیوەستە بەوەی کێ مافی دیاریکردنی ئەندامانی دادگاکەی هەیە، کێ دایاندەمەزرێنێت، هەندێک دەڵێن: ناوەکان لەلایەن ئەنجوومەنی باڵای دادوەریی و ئەنجوومەنی دادوەریی هەرێمی کوردستان پێشنیاز دەکرێت و سەرۆککۆمار بۆچوون و دەنگی لەسەر دەدات، هەندێکی دیکەش دەڵێن: ئەنجوومەنی باڵای دادوەریی و ئەنجوومەنی دادوەریی هەرێمی کوردستان پێشنیازی دەکات و پەرلەمان دەنگی لەسەر دەدات، پاشان سەرۆککۆمار مەرسوومی کۆماریی بۆ دەردەکات، هەردوو بۆچوونەکە باسکران، بەڵام نەگەیشتنە ئەنجام.

 

سەبارەت بە ماددەی 12 سەرۆکی لیژنەی یاسایی گوتی بەهەمان شێوە کێشە هەیە لە نێوان لایەنە سیاسییەکان، کە میکانزمی بڕیاردانە،  بەچ شێوەیەک دادگای فیدراڵی بڕیار دەدات، ئایا لە هەموو بابەتەکاندا بە زۆرینەی دوو لەسەر سێ دەبێت یاخود زۆرینەی سادە. 

 

رێبوار هادی لەو بارەیەوە دەڵێت: "ئێمە وەک لایەنی کوردی باسی ئەوەمانکردووە لە هەموو کێشەکاندا پێویستە بە زۆرینەی دوو لەسەر سێ بێت، لە بەرامبەردا لایەنە شیعەکان دەڵێن: 'نەخێر با بەزۆرینەی سادە بێت'، هەروەها لەبارەی ئەو کێشانەی کە هەرێمی کوردستان و پارێزگاکان بەشێکن لە ناکۆکییەکان لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی وەک کورد داوای کۆدەنگی دەکەن و ئەوانیش دەڵێن نەخێر با لەو کێشانە دوو لەسەر سێ بێت".

 

سەرۆکی لیژنەی یاسایی لە پەرلەمانی عێراق جەختی لەوە کردەوە، لە کۆبوونەوەکەدا هەموو لایەنە سیاسییەکان بۆچوونی خۆیان دەربڕی، هەر کەسە و دەگەڕێتەوە سەرکردایەتیی سیاسی خۆی بۆ ئەوەی بۆچوونی کۆتایی خۆیان بدەن، تاوەکو هەفتەی داهاتوو بگەڕێنەوە پەرلەمان بۆ ئەوەی بتوانن رێککەوتنی لەسەر بکەن. 

 

دادگەی باڵای فیدراڵی عێراق لە 9 ئەندام پێکهاتووە؛ 3 شیعە، 2 کورد، 2 سوننە و تورکمانێک و کریستیانێک، بەڵام ئێستا دوو ئەندامی دادگاکە نەماون، بۆیە دادگاکە ناتوانێت کۆببێتەوە و بڕیاربدات، چونکە بەپێی یاسای دادگاکە، دادگای فیدراڵ دەبێ بە ئامادەبوون و بەشداربوونی سەرۆک و هەموو ئەندامانی کۆببێتەوە و بڕیاربدات. 

 

بەپێی ماددەی 93ـی دەستووری عێراق، دادگای فیدراڵ 8 ئەرکی سەرەکی هەیە، کە دیارترینیان پەسندکردنی ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقە، کە بڕیارە هەڵبژاردنی ئەمساڵی لە 10ـی ئۆکتۆبەری داهاتوودا بەڕێوەبچێت.