هێشتا ماویەتی؛ کورد رۆژگارێک سەرۆکی دادەنا و لادەبرد بەڵام 'ئێستا 65%ـی دەسەڵاتەکانی لەدەستداوە'

 

تیمی بەرنامەی "هێشتا ماویەتی" کە هیڤیدار ئەحمەد پێشکێشی دەکات بۆ تۆمارکردنی بەرنامەیەکی نوێ دەچنە بەغدا. 1٪ی خاکی عێراقە و 23٪ی دانیشتووانی عێراق لەو شارە دەژین. بەغداد پایتەختێکە ئێستا حوکمی موتڵەقی کەوتووەتە دەستی لایەنی شیعە. حوکمی شیعە بەهێز بووە.

 

لە دوای 2003 کورد لە بەغدا، سەرۆک و سەرۆک وەزیری دادەنا و لایدەدا و ئەوەی بە دڵی کورد بوو، ئەو دەبوو سەرۆکوەزیر. 

رووداو و تیمی بەرنامەی "هێشتا ماویەتی" دەیانەوێ بزانن"هێزی کورد لەبەغدا" چەند ماوە؟. خەڵکی بەغدا چۆن سەیری کورد دەکەن؟ بەغدا خۆی لە چ دۆخێک و قوناغێکدایە؟

 

وەڵامی ئەو سێ پرسیارە دوای بەدواداچوون و قسەکردن لەگەڵ بەرپرس و خەڵکی بەغدا بەم شێوەیەیە: 

 

لەسەر هێزی کورد لەبەغدا، گریمانەیەک دانراوە، کە ئەگەر هێزی کورد لە دوای 2003، لە بەغدا 100 خاڵی هەبووبێ، ئێستا بووەتە چەند؟ هەرچەندە وەڵامەکە ئاسان نییە. تیمی رووداو دەچنە ناوچەی قادسییە، لەوێ بەرپرسی باڵای عێراق نیشتەجێن و بڕیار لەسەر هەموو عێراق ئامادە دەکەن و جێبەجێشی دەکەن. کاتێ بەدوای وەڵامی پرسیاری هێزی کورددا دەگەڕان لە قادسییە، وەڵام هەبوو.

 

وەزیرێکی کورد کە لە دوای 2003ـەوە لەبەغدایە و پلە و پۆستی زۆری بە ناوی کورد وەرگرتووە، کاتێک رووداو پرسیاری لێی کرد: کورد چەند هێزی ماوە؟ بێ دەنگی هەڵبژارد و لە مێشکی خۆیدا لێکدانەوەی کرد، وەڵامەکە رەنگە بە دڵی کوردەکان نەبێت، بەس ئەو دانی پێدانا گوتی، "ئێستا هێزی کورد لە بەغدا تەنیا 35%ـی ماوە و 65%ـی لەدەست داوە".

 

وەڵامی ئەو زیاتر ناخۆش بوو بۆ کوردەکان، کاتێک گوتی: "هێزی کورد لە 35%ـی نەوەستاوە، بەڵکو لە نەزیف دایە و زیاتر کەم دەبێت". بۆ رێگریکردن لە کەمبوونی هێزی کورد لە بەغدا، بەرپرسە کوردەکە لە بەغدا دەڵێت، "ئەگەر واز بهێنین لە دەستکاریکردن لە عەدادی شیعە، دەوەستێت، ئەگەر نا نەک هێزی کورد هەر کەمتر دەبێ، بەڵکو شیعە هێز بەکاردەهێنن بۆ راگرتنی کورد".

 

دەربارەی پرسیاری دووەم کە خەڵکی بەغدا چۆن سەیری کورد دەکەن، دوو بۆچوونی جیاواز هەبوو، هەبوو پێیوان وابوو، "کورد برای ئەوانن و کێشەیان نییە"، هەبوو دەیانگوت، "هەموو کورد باش نین، چونکە دوژمنی یەکدین".

 

 

باڵەخانەی پارێزگای بەغدا دەکەوێتە سەر پردی سنەک لەلای کەرخ، پارێزگاری شارەکە 80%ـی بەغدا دەبینێت، لە رێگەی دانانی زیاتر لە 1200 کامێرای چاودێری لەنێو بەغدا و گوتی: "پلانمان هەیە ژمارەی کامێراکانی چاودێری لە بەغدا بگەیێنن 5 هەزار کامێرا و لە ئوفیسی خۆم کام شوێنی بەغدا بمەوێ، بەیەک کلیک دەبینم". ئەو راپۆرتی نێودەوڵەتی لەبەردەست بوو لەسەر پێشکەوتنی بەغدا لە ساڵەکانی داهاتوودا و گوتی "بەغدا زۆرترین و گەورەترین گەشە بە خۆیەوە دەبینێت لە ناوچەکەدا".

 

تیمی رووداو دەچنە شەقامی موتەنەبی، شوێنی رۆشنبیران و نووسەران و رەخنەگرانی بەغدا، ئەو شوێنە زیاتر بازاڕی فرۆشتنی پەرتووک و بڵاوکراوەکانە. 

 

عێراقییەکان لە کافتریاکانی نێو شەقامی موتەنەبی دادەنیشن و باسی دۆخی ئێستای عێراق و ئایندەی ئەو وڵاتە دەکەن کە بەرەو کوێ دەچن.

 

ئەو شەقامە رۆژانی هەینی کاژێر 9ـی بەیانی تاوەکو 12ـی نیوەڕۆ قەرەباڵخترینە. لەوێ لەسەر مێزێک چوار نووسەر و رەخنەگری بەتەمەن دانیشتبوون باسی سیستمی حوکمڕانی عێراقیان کرد. ئەمە پوختەی گفتوگۆکەیانە: 

 

جەودەت کازم: زۆر بە خێرایی بۆ دواوە دەگەڕێینەوە، تا کەی چاوەڕێ بکەم، تاوەکو بمرم!

 

محەمەد هاشم: نا نا، ئایندە بۆ عێراقە، ئەویش ئەگەر، ئەگەر خەڵکی فێربووبن کێ هەڵبژێرن.

 

خوزەیر عەباس: عێراق تاکە دەوڵەتە لە ناوچەکە سەرکەوتوو نەبووە لە هەڵبژاردنی حاکمی خۆی.

 

عەلا خوزەیر: ئێمە بارمتەی پڕۆژەی ئەمریکاین، پرۆژەی ئەمریکاش ئەوەیە دەیەوێ عێراق وەکو لوبنان لێ بکات

 

ئێرە بەغدایە، لێرەوە حوکمی نزیکەی 45 ملیۆن کەس لە عێراق دەکرێت. پایتەختی دەوڵەتێکە خەڵکەکەی نەهامەتی زۆری تێیدا بینیوە. بەڵام ئێستا حوکمڕانی تێیدا گۆڕاوە. لە بری شەڕ و ناسەقامگیری، ژیان و پێشکەوتنی تێیدا بەدیدەکرێت.

 

ئەوەی تێیدا نەگۆڕاوە، چینی هەژارەکانە، لەبەغدا و عێراق تەنیا دوو چین بەدیدەکرێت، یان زۆر دەوڵەمەندە و لە بەغدا پێ دەڵێن، (ئەسریا). یان هەژارە. لەو شارە چینی مامناوەندی تێدا نییە.

 

لەبەغدا 13 پرد هەن، هیڤیدار ئەحمەد دەڵێت، "ئێمە لەسەر پردی سنەک وەستاوین، لای چەپی من کەرخە و شوێنی دەوڵەمەندەکان و حکومەتە و پڕۆژەی زیاتر لەوێ دەکرێت. لای راستی من رەسافەیە و جێگەی هەژارەکانی بەغدایە و کەمترین پڕۆژە لەوێ بەدیدەکرێت."

 

بەرنامەی "هێشتا ماویەتی" دەچنە لای پارێزگاری بەغدا، د. عەبدولموتەڵیب ئەلعەلەوی، لەڕێگەی شاشەیەکی گەورەوە بە تەکنیکی زیاتر لە 1200 کامێرای نێو شار 80%ـی بەغدای دەبینێت. لە پەنجەرەی ژوورەکەیەوە، باسی ئەوەی کرد، کەمتر لە سێ ساڵی دیکە بەغدا چەند دەگۆڕن.

 

د. عەبدولموتەڵیب ئەلعەلەوی دەڵێت: "شۆڕشی ئاوەدانی دەست پێکراوە، پرۆژەی ستراتیژی دروستدەکەین کە پەیوەندی ژێرخانی خزمەتگوزارییەوە هەیە. راپۆرتەکانی نێودەوڵەتی لەسەر بەغدا و هەروەها شارەزایانیش دەڵێن، لە چەند ساڵێکی کەمدا، بەغدا زۆرترین و گەورەترین گەشە بە خۆیەوە دەبینێت لە ناوچەکەدا".

 

جوگرافیای بەغدا تەنیا 1%ـی خاکی عێراقە، بەڵام 23%ـی دانیشتوانی عێراق لەم شارە دەژین. (ئاماری فەرمی پارێزگای بەغدایە بۆ رووداو).

 

تائێستا ماندوێتیی شەڕی ناوخۆ و تائیفی لە دوای 2003 کە بەرۆکی بەغدای گرت، پێوە دیارە. سوننەکان، کریستانەکان بەغدایان بەجێهێشت. ئێستا بەغدا بە شارێکی بەهێزی شیعە دەبینرێت، کە تێیدا بوون بە حاکم، ئیدی هەر لە بەغداوە بڕیار لەسەر هەموو عێراق دەدەن.

 

ئێستا بەغدا گۆڕاوە، ئەوە نییە کە 10 ساڵ پێش ئێستا هەبوو، ئاوەدانی تێدا دەبینرێت، بەتایبەت لە بەشی کەرخدا.

 

زۆربەی وەبەرهێنەرەکانی پڕۆژەی نیشتەجێبوون و کارگەکانی گەورەی بەغدا، کوردن. پارێزگاری بەغدا، داوا لە وەبەرهێنەرەکان دەکات، ئەوەی ئێستا لە بەغدا دەگوزەرێت، لەدەستی نەدەن.

 

پڕۆژەکان چەندە جێگەی سەرنج بن، چاوەکان لەسەر هەبوونی گەندەڵی لە بەغدا نەبڕاوەتەوە. عومەر ئەلتائی، گەنجێکی چالاکی بەغدایە، دوای خۆپێشاندانەکانی تشرینی 2019 دەردەکەوێت و قسەی هەیە. ئەو گەنجە تاوەکو کۆتایی بەرنامەکە لەگەڵ تیمی رووداو دەبێت.

 

 

عومەر ئەلتائی: سڵاو بەخێر بێن

 

رووداو: گەنجێکی عێراقی و بەغدادی، دەمانەوێ بەغدا بە چاوی گەنجێکی بەغدادییەوە ببینین. بەغدا چی لێ هاتووە و چۆن بوو، ئایندەی بەغدا چی بەسەر دێت. لەگەڵ ئێمە دێیت؟

 

عومەر ئەلتائی: ئینشاڵڵا

 

عومەر ئەلتائی: لای کەرخین

 

 

عومەر ئەلتائی: ئەو چینەی لە کەرخ نیشتەجێیە، چینێکە خۆی ماندوو کردووە، بو خوێندن بو گەیشتن بە پلە باڵاکانی ئیداری

 

 

عومەر ئەلتائی: ئەو فەرمانگەیەکی نوێیە پێش ساڵێک کراوەتەوە

 

 

عومەر ئەلتائی: باوەڕناکەم، رێژەی گەندەڵی لە عێراق زیاتر دەبێ، تەنانەت دەستەواژەی گەندەڵی بۆ دەوڵەتانی ئەورووپی دەبێت، ئەوەی لە عێراق روودەدات گەندەڵی نییە، فەرهوودە لە ماڵی گشتی.

 

پێش ئەوەی تیمی رووداو بچنە لای رەسافەی بەغدا. هیڤیدار ئەحمەد دەڵێت، بۆ ئەو جێگەی مەراق بووە کە خەڵکی بەغدا چۆن لەسەر کوردی هەرێمی کوردستان بیردەکەنەوە؟

 

 

دانیشتوویەکی دوورە لە بەغدا: برایی ئێمەن، تەنیا دەڵێین، بارەک اللە بیک، چەندین ساڵ لای کوردەکان کارم کردووە دوو ساڵ لە هەولێر بووم.

 

 

دانیشتووی بەغدا لە شەقامی رەشید: کورد تاجی سەرمانن.

رووداو: دەڵێن کورد بوونە بارگرانی بەسەر عێراقەوە؟

 

دانیشتووی بەغدا لە شۆرجە: قسەی وا نییە، نا نا هیچ جیاوازییەک نییە شوکر بو خودا

 

دانیشتووی بەغدا لە شۆرجە: قسەی وا نییە برا، دەزانی بنەمای مرۆڤایەتی لای کوردە، ئاشوور لە کورد بوو، تەنانەت ئادەمیش کوردە

 

دانیشتووی بەغدا لە ناوچەی سەدر: لەگەڵ کورد دەژین و خەڵکی ئێمەن، واللە وەک کەسی خۆم سەیریان دەکەم، ئەو قسەیە لەبەر کامێرا ناکەم، خودا شاهیدە لەسەر قسەکانم، کەسی منن

 

 

عەلی حوسێن دانیشتووی بەغدا: هەموویان باش نین

 

عەلی حوسێن: بەڵێ 

 

 

عەلی حوسێن: بەڵێ، چونکە دژی یەکدین، دوو کەس بن دژی یەک دەوەستن، ئێستا بەڵێ ئاوەدانیمان هەیە و نازانم چی بە یەک فلس ناکڕدرێت. ئەوە هەموو دیکۆرە. با ئەوە لە بیرت بێت

 

عەلی حوسێن: کورد لەسەر ئەم دۆخە نامێنێت

 

 

عەلی حوسێن: دەبێ بەشێکی ئێران بیبات و بەشێکی تورکیا

 

 

عەلی حوسێن: ئەرێوەڵڵا وای لێدێت و چ دەرفەت نەماوە

 

لە دوای 2003وە، کورد وەک هێزێکی سیاسی کاریگەر لە عێراق دەرکەوت، بەبێ کورد لەو عێراقە بڕیار نەدەدرا.

 

بەرپرسێکی باڵای کورد لەسەر ئەم دۆسیێە قسەی بۆ رووداو کرد و گوتی، لە عێراق کەسێک نابینی تائەبەد دۆستی کورد بێ. حوکمڕانی لە عێراق بووەتە مەرکەزی و هەموو رۆژێ بەهێزتر دەبێت.

 

ئەو بەرپرسە دەڵێت: "دەبێ لە بەغدا دووژمن کەم بکەین، دۆست زیاد بکەین. چونکە بە جوگرافیا لە بەغدا دوورین. لایەنی شیعە رووکنەکانی دەوڵەتی کۆنتروڵکردووە و هێزی بەغدا تەنیا بەرامبەر بە هەرێمی کوردستانە."

 

پێشکێشکاری بەرنامەی "هێشتا ماویەتی" دەیەوێ بەدوای وەڵامی ئەو پرسیارە بکەوێ، کە هێزی کورد لەبەغدا چەند بووە و چەندی ماوە؟

 

دەچێتە ناوچەی قادسییە، لەوێ بەشێکی بەرپرسی باڵای سیاسی و وەزیرەکانی عێراق بە شەو بڕیارەکان ئامادە دەکەن و بە رۆژ جێبەجێ دەکەن.

 

مێوانەکە وەزیری دادە لەعێراق، ئەو لە 2006ـەوە لە بەغدا و بە ناو کورد پلە و پۆستی هەیە. پرسیاری هێزی کورد لێ دەکەم؟

خالید شوانی دەڵێت: "کورد ئێستا 65%ی هێزی خۆی لەدەست داوەو 35%ی ماوە."

 

خالید شوانی باس لەوەش دەکات: "لەم ژۆرە تاریکەوە، پەیامە شاراوەکانی هێزی حوکمڕان لە عێراق بەرامبەر بە کورد ئاشکرا دەکات کە رەنگە بگاتە ئەوەی هێزی تێیدا بەکاربهێنرێت."

 

خالید شوانی: دەبێ کورد دەستکاری عەدادی لایەنی شیعە نەکات، ئەگەر نا هێز بەکاردەهێنن بو راگرتنی کورد. بەغدا و عێراق پێشدەکەوێت و بەهێزیش دەبێت.

 

عومەر تائی کە پەیوەندییەکی فراوانی هەیە لەگەڵ بەرپرسە باڵاکانی عێراق، بەپێی زانیارییەکان دەدوێت و دەڵێت، رەنگە چەند ساڵێکی دیکە عێراق خراپ بتەقێتەوە.

 

عومەر ئەلتائی لە بەرنامەکەدا ئاماژە بەوە دەکات: "چاوەرێ دەکرێت لە بەغدا خێر و شەڕی زۆر رووبدات. تەنانەت رەنگە خوپێشاندانی زۆر گەورەتر و فراوانتر لە خوپێشاندانەکانی تشرینی 2019 رووبدەن. بەس ئێستا ئەوە روونادات، سێ بو چوار ساڵی دیکە روودەدات."

 

 

دووکاندار: نەوەڵڵا پارەمان نییە، بەڵام ئەو ماچەیەمان هەیە ها ئەها...

 

 

دانیشتووی بەغدا: سڵاو بەخێر بێن

 

 

دانیشتووی بەغدا: وەڵڵا خراپە و باش نییە

 

 

عومەر تائی: دادپەروەری نییە لە پێشکێشکردنی خزمەتگوزاری لە ناوچەکانی بەغدا 

 

ئەو شوێنە هەر بەغدایە، بەڵام لای رەسافەیە، شوێنی هەژارەکانی پایتەختە، گەیشتنی خزمەتگوزاری لەگەڵ لای کەرخ بەراورد ناکرێت.

 

هەر چەندە بودجەی 2024ی عێراق 211 ترلیۆن دینارە کە پەرلەمانی عێراق پەسەندی کردووە. بەڵام هەژاری لە بەغدا خەڵکی بێ ئومێد کردووە لەسەر وڵاتەکەیان. خەڵکی رەسافە کاتێ قسە دەکەن، دەتەقێتەوە.

 

مونتەزر ئەبو حوسێن: مەعقولە عێراق مەسینی هاوردە بکات؟ دەسەڵاتم هەبێ سێ بەشی عێراقییەکان لەسێدارە دەدەم

 

ئەبو سەیف: سێ بەشێ عێراق هەژارن و ئەوەی دەڵێت بەغدا پێشکەوتووە، ئەوانەن کە سوودمەندن

 

دانیشتووی بەغدا: ئومێدمان هەیە بە هاتنی ئیمام مەهدی عێراق چاک دەبێت

 

رووداوی زۆر گەورە لە بەغدا دروست بوون، لەوانە کودەتا، کوشتنی سەرۆکی وڵات، بڕیاری شەڕ، پایتەختێک بەردەوام سیاسەت تییدا گۆڕاوە.

 

ئێستا لەبەغدا دوو نەوە هەن، هەر یەکە و بیرکردنەوەیەکی جیاواز هەیە. دانیشتووی بەغدا دەڵێت، "بەغدا کەمێکی ماوە بگاتە جەهەنەم و هیچ ئومێدێکی تێیدا نییە، ئەگەر موقتەدا سەدر نەبێت لە بەر پێیان دەچین."

 

عومەر تائی: ئێمە ئومێدمان هەیە و بەرچاومان روونە و ئایندەیەکی باش دەبینین.