نێچیرڤان بارزانی: دیموکراسی لە هەرێمی کوردستان لەسەر رێچکەیەکی دروست خەریکە گەشە دەکات

سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئێوارەی ئەمڕۆ (چوارشەممە، 30-10-2024) لە دیداری مێری لەبارەی چەندین بابەت لەوانە، هەڵبژاردن، هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان، پێکهێنانی حکومەتی نوێ، پەیوەندییەکان لەگەڵ بەغدا، پرۆسەی چارەسەری لە باکووری کوردستان و تورکیا، داعش و دۆخی ناوچەکە قسەی کرد.

 

سەرەتای قسەکانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەبارەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بوو. نێچیرڤان بارزانی گوتی "مەسەلەی هەڵبژاردن مەسەلەیەکی گرنگ بوو بۆ هەرێمی کوردستان. هەڵبژاردن سەرچاوەی رەوایەتیدانە بە دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان و دواکەوتنی بۆ هەرێمی کوردستان زۆر خراپ بوو."

 

لە بەشێکی دیکەی گوتەکانیدا هەر لەبارەی هەڵبژاردن سەرۆکی هەرێمی کوردستان رایگەیاند "خۆشبەختانە دەڵێین بەراورد بە هەڵبژاردنەکانی دیکە، پرۆسەی دیموکراسی لە کوردستاندا بەشێوەیەکی باش و لەسەر رێچکەیەکی دروست خەریکە گەشە دەکات. لە چوارچێوەی پرۆسەیەکی دیموکراسیدا گەلی کوردستان سەلماندی پێویستە زیاتریشی بۆ بکرێت و سوپاس بکرێت. ئێوە تەسەوری ئەوە بکەن؛ دوو حیزبی رکابەر لە یەک کاتدا لە هەولێر بانگەشەیەکی گەورەی هەڵبژاردنیان دەکرد و هیچ کێشەیەکیش رووینەدا."

 

 

 

نێچیرڤان بارزانی: مەسەلەی هەڵبژاردن گرنگ بوو بۆ هەرێمی کوردستان، هەڵبژاردن سەرچاوەی رەوایەتیدانە بە دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان، دواکەوتنی هەڵبژاردن بۆ هەرێمی کوردستان زۆر خراپ بوو، بە هەوڵ و کۆششێکی زۆر لەگەڵ بەغدا کە بەڕاستی یارمەتیدەر یەکجار زۆر بوون، خودی جەنابی سەرۆکوەزیران سوودانی، سەرۆکی دەسەڵاتی داوەری، فایەق زێدان، سەرۆکی دادگەی فیدراڵی، هەروەها پەرلەمانی عێراق و بەشێوەیەکی گشتی هەموویان یارمەتیدەر بوون، جێی خۆیەتی من سوپاسێکی تایبەتی کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق بکەم، کە بەڕاستی زۆر بە شێوەیەکی پیشەیی و بێلایەنانە ئیشەکەیان جێبەجێکرد.

 

هەڵبژاردن لەبەرئەوە گرنگە کە رەوایەتی دەسەڵات بە هەرکەس دەدات کە لە هەڵبژاردن بیباتەوە، هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی عێراقدا ئەم مۆدێلەی هەڵبژاردووە و عێراقیش ئەمەی هەڵبژاردووە، مەسەلەی دیموکراسییەت و مەسەلەی یەکلاکردنەوەی بابەتی دەسەڵات لە رێگەی سندووقی دەنگدانەوە. 

 

لەبەرئەوە ئەم هەڵبژاردنە بۆ هەرێمی کوردستان گرنگ بوو، ئەوەی کە جێی خۆیەتی من بیڵێم؛ براوەی گەورە لەم هەڵبژاردنە گەلی کوردستان و عێراق بوو، کەم نییە سنووری 72٪ـی خەڵک بەشدارییان لەم هەڵبژاردنەدا کرد. هەندێک شتی بچووک روویاندا وەکو هەر بانگەشەیەک؛ لە دونیا کە بانگەشە دەکرێت مومکینە هەندێ کێشەش رووبدەن، بەڵام سەیری بکەن و بەشێوەیەکی گشتی بەراوردی بکەن لەگەڵ هەڵبژاردنەکانی تر، خۆشبەختانە ئێمە دەبینین پرۆسەی دیموکراسییەت لە کوردستاندا بەشێوەیەکی باش و لەسەر رێچکەیەکی دروست خەریکە گەشە دەکات.  من، ناڵێم هەموو شتەکان تەواون و هیچ موشکیلە نییە، بەڵام لە چوارچێوەی پرۆسەیەکی دیموکراسیدا، گەلی کوردستان سەلماندی شایستەی ئەوەیە لەمە زیاتریشی بۆ بکرێت و ئەم گەلە شایستەی ئەوەیە سوپاس بکرێت. تەسەوری ئەوە بکەن؛ دوو حیزبی رکابەر لە یەک کاتدا لە هەولێر و لە دوو شوێنی جیاواز بانگەشەیەکی گەورەی هەڵبژاردنیان دەکرد، هەریەک بۆ حیزبی خۆی و هیچ کێشەیەکیش رووینەدا. 

 

ئەمە نیشانەی ئەوەیە گەلی ئێمە ئەو هۆشیارییەی ئێستا پێی گەیشتووە کە دەبێ کێشەکان بە شێوەیەکی دیموکراسی چارەسەر بکرێت؛ گەشەیەکی زۆری کردووە. جێی خۆیەتی پیرۆزبایی لە هەموو گەلی کوردستان بکەم بۆ ئەم هەڵبژاردنانە کە بە هەموو پێوەرێک زۆر سەرکەوتوو بوو.

 

 

نێچیرڤان بارزانی: لەم پرۆسەیەدا گەلی کوردستان سەرکەوت، ئەوانەشی کە ئۆپۆزیسیۆنن بەشێکن لەم میللەتە و لەم هێزە سیاسییانەی ئەمڕۆ لە هەرێمی کوردستاندا هەن، تازە تەواو؛ ئێمە هەڵبژاردنمان کردووە، ناتوانین جارێکی دیکە هەر لە کەشی هەڵبژاردن بین و دژی یەکدی قسە بکەین. 

 

دەبێ ئێمە پێکەوە کار بکەین، ئەوەی لەبەردەم ئێمەیە زۆر زۆر گەورەترە لەوەی رۆیشتووە، ئۆپۆزیسیۆن دەتوانێت رۆڵی خۆی لە پەرلەمان ببینێت، بوونی ئۆپۆزیسیۆن لە هەر سیستمێکی سیاسی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ چاودێریی حکومەت و چاودێڕیی ئەدای حکومەت، ئێمەش ئەوها سەیری دەکەین: هەندێک لەم حیزبانە دێنە دەسەڵات؛ هەندێکیش دەمێننەوە و دەبنە ئۆپۆزیسیۆن، بەڵام ئەمانە دووژمنی یەک نین، نە دەسەڵات دووژمنی ئۆپۆزیسیۆنە و نە ئۆپۆزیسیۆنیش دوژمنی دەسەڵاتە؛ دووژمنداری نییە، رکابەری سیاسیی هەیە، بەڵام ئێمە دووژمن نین.

 

من پێموایە هێزە سیاسییەکانی کوردستان لەبەردەم تاقیکردنەوەیەکی زۆر گەورەدان، 72٪ـی خەڵکی کوردستان بەشدارییان کردووە لە هەڵبژاردن، ئەمە پەیامە.. خەڵکی کوردستان پەیامی ئەوەی دا "ئێمە ئەو متمانەیەمان بە ئێوە دا، دەبێ ئێوەش لە چاوەڕوانیی ئەو متمانەیەدا بن کە ئێمە بە ئێوەمان داوە". 

 

دەبێ هێزە سیاسییەکان درک بەوە بکەن کاکە هەڵبژاردن تەواو بوو، قسەکانمان کرد و هەریەک بەشبەحاڵی خۆی هەوڵی دا بە بانگەشەی هەڵبژاردن خەڵک رازی بکات، خەڵکیش دەنگی دا بۆ ئەو لایەنەی کە مەبەستی بووە و دەیەوێ. تازە تەواو! مانەوەمان لەم دۆخە زەرەرە، چونکە خەریکە گۆڕانکاریی گەورە لە ناوچەکەدا روودەدا، ناکرێ جارێکی دیکە ئێمە میللەتی خۆمان بێهیوا بکەین. دەبێ بە زووترین کات (من نازانم چەندە) هەوڵبدەین حکومەتێک دروست بکەین و لایەنەکان دەست بە قسە بکەن و ئەمە هەموو خۆی پرۆسەیەکە. 

 

ئەمڕۆ بەیانی کۆمیسیۆن ئەنجامی هەڵبژاردنی بەشێوەیەکی فەرمی راگەیاندووە، دوای ئەوە پرۆسەی تر هەیە؛ شکایەت و شکایەتکاری و ئەوانە.. رێزم بۆ هەموو ئەو هێزانەی باسی هەندێ کێشە دەکەن، من پێموایە یەکێک بووە لە پرۆسە هەرە پاکەکانی هەڵبژاردن، کە تاوەکو ئێستا لە هەرێمی کوردستاندا کراوە. 

 

ئێستا کاتی ئەوە هاتووە بە دڵێکی فراوان لایەنە سیاسییەکان لەگەڵ یەکدی دابنیشن. بەپێی یاسا دەبێ سەرۆکی هەرێم داوای دانیشتنی پەرلەمان بکات، ئێمە هەموو ئەو پرۆسەیە دەکەین. من پێموایە حیزبە سیاسییەکان لە ئێستاوە دەستیانپێکردووە بەوەی لەگەڵ یەکدی گفتوگۆ بکەن. من بۆ ئەنجامەکان نازانم؛ بەڵام خۆ ژمارەکان ئاشکران: کێ دەتوانێت لەگەڵ کێ قسە بکات و ئەمە مەعلومە، کورسییە و ژمارەیە، تۆ لەوە زیاتر هیچت بەدەستەوە نییە، بەپێی ئەو ژمارانە دەبێ حکومەتێکی هاوپەیمانی بێت.

 

ئەم هاوپەیمانێتییە چۆن دروست دەکرێ؟ پێموایە دەبێ هێزەکان زیاتر سەرنجیان لەسەر ئەم خاڵە بێت؛ چونکە هیچ هێزێک بەتەنیا خۆی ئەوەندە کورسییەی نییە کە بتوانێت ئەم ئیشە بکات و بە دڵنیایی دەبێ لەگەڵ حیزبەکانی دیکە هاوپەیمانیێتی دروست بکات و ئەوەی کە گرنگە، دەبێ حکومەتێک بە زووترین کات دروستبکرێت، ئەو حکومەتەی کە گەلی کوردستان بە هەموو پێکهاتەکانییەوە چاوەڕێی دەکات، ئەمە بۆ ئێمە گرنگە لە کوردستان و بۆ پێگەکەشی گرنگە لە بەغدا.

 

 

نێچیرڤان بارزانی: ئەگەر سەیری پرۆسەکە بکەین و سەیری هەڵبژاردن بکەین، دەزانین ئێمە چوار جار هەڵبژاردنمان دواخست.  بەو شێوەیە باس دەکرا و دەیانگوت کە هەڵبژاردن ناکرێت، چونکە پارتی و یەکێتی رێگە نادەن هەڵبژاردن بکرێت، بەڵام هەڵبژاردن کرا. دەیانگوت ئەگەر هەڵبژاردن کرا کێشە دروست دەبێت؛ کێشەیەکی گەورە دروست دەبێت. بانگەشەی هەڵبژاردنیش کرا و کێشەش دروست نەبوو. ئێمە ئەو قۆناخەمان جێهێشتووە؛ قۆناخی دوو ئیدارەیی. من لە قسەکانی پێشووتریشم گوتوومە ئێمە نابینە دوو ئیدارە، ئێمە دەبینە سفر ئیدارە. هەرێمی کوردستان چوارچێوەیەکی دەستووری هەیە. هەرێمی کوردستان بەپێی دەستووری عێراق کە نزیکەی 80٪ـی گەلی عێراق دەنگی بۆ داوە، دروست بووە، واتە هەرێمی کوردستان قەوارەیەکی سیاسییە لە چوارچێوەی عێراقدا و بەپێی دەستووری عێراق.

 

رێکاری دروستبوونی هەرێمی کوردستان روونە کە بەپێی دەستوور دەبێ بە چ شێوەیەک بێت. ئەوەی کە ئێوە ئاماژەی پێدەدەن، لە مەسەلەی سەقفەکە، من پێم وایە ئێستا بە تەواوی کاتی هاتووە. بۆچی؟ [چونکە] ئێمە هەڵبژاردنێکی سەکەوتوومان کرد؛ زۆر سەرکەوتوو بوو. پێم وایە لە ساڵی 1991ـەوە ئەمە یەکێک لە گرنگترین هەڵبژاردنی هەرێمی کوردستان بوو. ئێستا رێک کاتییەتی، دوای ئەو هەموو کێشانەی روویاندا. ئینجا لە دادگەی فیدراڵییەوە بیگرە یان هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان یان هەر شتێک. ئێستا کاتی ئەوەیە دووبارە ئێمە دەست بەوە بکەین، شێوەیەکی رێکوپێک بدۆزینەوە کە چۆن لەگەڵ بەغدا بتوانین پێکەوە کێشەکان چارەسەر بکەین. بەڵام ئەم کێشانە بە چ شێوەیەک چارەسەر دەبن؟ ئەم کێشانە بەو شێوەیە چارەسەر دەبن کە یەکەم شت دەبێ تۆ نێو ماڵی خۆت رێکبخەیت و بزانیت چیت دەوێت؛ دەبێت حکومەتێکی کارا و بەهێزت هەبێت. بەهێز بە واتای ئەوەی کە بتوانێت وەڵامدەری داواکاریی خەڵک بێت؛ دەبێ هەوڵ بدات رێگەی لێکتێگەیشتن و چارەسەری کێشەکان لەگەڵ بەغدا بدۆزێتەوە. راشکاو بین لەم بابەتەدا، مامەڵەی بەغدا لەگەڵ هەرێمی کوردستان مامەڵەیەکی فیدراڵی نییە؛ هیچ فیدراڵی نییە، زۆر زۆریش ناوەندییە. ئێمە بە سیستم لە عێراقدا شتێکمان هەیە، بەڵام لە نێوەڕۆکدا هەموو شتێکە جگە لە فیدراڵی.

 

بێگومان من ئەم قسانەم لەگەڵ بەغداش کردووە بە بەردەوامی، ئەوە نییە کە تەنیا لێرە بیڵێم. من لەگەڵ برایانی خۆمان لە بەغدا، لەگەڵ سەرجەم لایەنە سیاسییەکانی بەغدا زۆر راشکاوانە قسەم کردووە؛ گوتوومە ئەگەر ئێمە بمانەوێت عێراق لە ئاشتەوایی بێت لەگەڵ گەلی خۆی و لە رووی سیاسییەوە لە دۆخێکی ئارامدا بێت، کلیلی چارەسەر ئەوەیە؛ دەبێ لەگەڵ هەرێمی کوردستان کێشەکان چارەسەر بکات.

 

لە ساڵی 2003ـوە قسەکانی ئێمە لە هەردوو لا ئەوەیە، دەستوور نێوبژیوانە، بەڵام لە راستیدا ئێمە نابینین بەو شێوەیە بێت. بێگومان من ئەم گلەییە ئەوە نییە کە تەنیا لە بەغدای بکەم و باسی هەرێمی کوردستانیش دەکەم. بەڵام من پێم وایە ئەم هەڵبژاردنە دەرفەتێکی گەورەی رەخساندووە؛ دەفەتێکی نوێی رەخساندووە بۆ ئەوەی لەگەڵ بەغدا بگەینە چارەسەرێک کە جێگەی رەزامەندیی هەرێمی کوردستان و بەغدا بێت و خێری هەموو عێراقی تێدا بێت.

 

ئەم هەڵبژاردنە گرنگە و دەبێ ئێمە حکومەتێکی کارا و بەهێز بە زووترین کات دروست بکەین و بکەوینە گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا بۆ هەموو ئەو کێشانەی کە ئێمە ئەمڕۆ هەمانن؛ مەسەلەی بودجەیە مەسەلەی مادەی 140ـە، واتا کێشەکان هەر ئەوە نین کە ئەم دووانە بن؛ زۆر کێشەی دیکە هەن.

 

ساڵی 2003 کورد بەشداری پڕۆسەی سیاسی بوو لە عێراق، بەو هیوایەی ئەو عێراقە ببێتە عێراقێکی دیموکراسی و فیدراڵ. ئێمە بەر لە ساڵی 2003 هەمان ئەو دۆخەی ئێستامان هەبوو، زۆر جیاواز نەبوو، بەڵام ئێمە بەو هیوایە چووین و بەشداریمان لە پرۆسەی سیاسی کرد بۆ ئەوەی ئەو سیستمە جێگیر بێت. ئەمڕۆ پرسیارەکە ئەوەیە بەرەو کوێ؟ تاوەکو کەی ئێمە هەر بڵێین دەستوور، دەستوور، دەستوور کە تاوەکو ئێستاش نابینین هیچ هەنگاوێک بۆ جێبەجێکردنی دەستوور بنرێت.

 

من زۆرجار دەڵێم ئەم وڵاتانەی دەرەوە، ئەورووپا، ئەمریکا گەورەترین یارمەتییان بۆ کوردستان و عێراق یەک شتە؛ یارمەتیمان بدەن چۆن دەستووری عێراق جێبەجێ بکەین.

 

بۆ ئێمە ستراتیژیی هەرێمی کوردستان روونە و دەمانەوێت کێشەکانی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی عێراقدا چارەسەر بکەین بەپێی دەستوور؛ ئەمە روونە.

 

ئینجا ئەوەی کە لە رابردوو روویداوە و چی روویداوە و کێ لە کوێ هەڵەی کردووە، من پێم وایە هەردوولا کەمتەرخەمیمان کردووە؛ هەم لایەنی هەرێمی کوردستان کوردستان و هەم لایەنی بەغدا؛ تاکلایانە نییە؛ ئەوە نییە من هەموو لۆمەیەک لە بەغدا بکەم یان هەموو لۆمەیەک لە هەرێمی کوردستان، بەڵام پێموایە لە ئەنجامدا داهاتووی ئەم وڵاتە وەک عێراق وا دەکات ئێمە بتوانین شێوەیەک بدۆزینەوە کە جێگەی رەزامەندیی هەردوولامان بێت و بتوانین پێکەوە کار بکەین. بەبێ ئەوەی لەنێو هەرێمی کوردستاندا حکومەتێکی بەهێز هەبێت، بەبێ ئەوەی لایەنە سیاسییەکان دابنیشین و هێشتا لە کەشوهەوای بانگەشەدا بن، [کێشەکان چارەسەر نابن]؛ ئەمە تەواو، بانگەشەی چی، تەواو بوو. ئەم خەڵکە دەنگی خۆی دا و روون بووەوە کێ چەند دەنگی هەیە و ئاشکراشە کێ دەنگی بە کێ داوە. دەبێ ئەم بابەتە کۆتایی پێبێت. ئێمە دوژمنی یەکدی نین، رکابەری سیاسین، بەڵام ئێمە نە ئۆپۆزیسیۆن، نە دەسەڵات، کەسمان لێ کەم نییە. ئێمە هەموومان لە یەک کەشتیداین و دەبێ یارمەتیی یەکدی بدەین بۆ ئەوەی ئەم پڕۆسەیە ئینشائەڵڵا بە زووترین کات [جێبەجێ بکرێت]، کە من دەڵێم بە زووترین کات، ئەگەر جەنابت پرسیارت کرد من چی دەکەم؟ من هەندێک بەرپرسیارێتیم لەسەر شانە وەکو ئەرکی یاسایی و ئەخلاقی وەکو سەرۆکی هەرێمی کوردستان، من ئەو دەسەڵاتەی خۆم بەکاردەهێنم و هەوڵێکی جیدیش دەدەم کە بە زووترین کات حکومەت پێکبهێنرێت و هەموو لایەکیشمان دەبێ بە واقیعی سەیری ژمارەکان بکەین. سەیری کورسییەکان بکەین، ئەو حاڵەتەی پێشتری حوکمڕانی لە کوردستاندا، من پێموایە ناکرێت بەردەوام بین بەوشێوەیە؛ کاتێکی نوێیە و دەبێ بە شێوەیەکی جیاواز هەڵسوکەوت لەگەڵ ئەو پێشهاتانە بکەین.