پاڵاوگەكانی رۆژئاڤای کوردستان .. باجێكی گەورە لە پێناوی سەربەخۆیی ئابووری

رووداو-قامشلۆ

هەورێكی رەش ئاسمانی رۆژئاڤای كوردستانی گرتووە، ئەمە تەنیا دەربڕینێكی شاعیرانە نییە، ئیدارەی رۆژئاڤای كوردستان خۆیشیان دەزانن پاڵاوگە نەوتییەكان هەوا، خاك و ئاوی ناوچەكەیان پیس كردووە، بەڵام كاربەدەستانی ئیدارەی خۆسەری دەڵێن نەبوونی پارە و شارەزایی بەربەستە لەبەردەمیان بۆ ئەوەی پاڵاوگەكان پاك بكەنەوە یان ئەڵتەرناتیڤێكی دیكە بدۆزنەوە.

رەمەزان محەممەد، جووتیارێكی تەمەن 62 ساڵانی ناوچەكە، بە (رووداو)ی راگەیاند: "جاران كە لە خەو هەڵدەستاین هەوا بۆنێكی خۆش و پاكی لێدەهات، بەڵام ئێستا بۆنی ناخۆشی دووكەڵ دەكەین".

محەممەد كە جامانەیەكی سووری لەسەری ئاڵاندووە، 40 ساڵە لەسەر زەوییەكی كشتوكاڵی كاردەكات كە لە باوكییەوە بۆی ماوەتەوە. بە گوتەی محەممەد، دووكەڵی پاڵاوگەكانی نزیك لە زەوییەكانی، رەنگی دەغڵ و دانەكانی زەرد هەڵگەڕاندووە.

حوسێن، شوانێكی ناوچەكەیە، دووكەڵەكە ئەویشی وەك محەممەد نیگەران كردووە. ئەو ساڵی رابردوو بەهۆی كەمیی بەروبووم و لەوەڕ ناچار بوو پارەیەكی زۆر بۆ دابینكردنی ئالیكی مەڕ و ماڵاتەكەی خەرج بكات، بەڵام ئەمساڵ دەغڵودان، بەتایبەتیش جۆ، باش بووە و ئەمە شوانە تەمەن 27 ساڵانەكەی دڵخۆش كردووە، بەو حاڵەشەوە ترسی ئەوەی هەیە ئەو دووكەڵ و نەوتە هەوا و خاكی ناوچەكە پیس بكەن. 

حوسێن گەڕایەوە لای مەڕ و بزنەكانی، لە كاتێكدا لە دوورەوە دووكەڵێكی رەشی یەكێك لە پاڵاوگەكانی نزیك لەوەڕگاكە ئاسمانی ناوچەكەی داپۆشیبوو. پاڵاوگەكە لە كۆمەڵێك تانكەر و حەوزی نەوت پێكهاتووە و دەكەوێتە تەنیشت رێگەیەكی پیس و چەور، دەوروبەری پاڵاوگەكەش شیناییە. گڕی بیرە نەوتییەكان گازێكی زۆر دەردەكات، هەرچەند بەهۆی كۆمەڵێك گۆڕانكارییەوە هەوڵدراوە دەردراوە ژەهراوییەكان كەم بكرێنەوە، بەو حاڵەشەوە لە ئاگری بیرە نەوتەكانەوە دووكەڵی سپی، بۆر و رەش تێكەڵی هەوای ناوچەكە دەبێت.

بژوار سولەیمان، ئەندازیاری نەوت و خاوەنی پاڵاوگەكە، ئاماژەی بۆ ئەوە كرد كە كواڵیتی بەرهەمەكەیان رۆژانە تاقیدەكرێتەوە، دوو بۆ سێ مانگ جارێكیش سەلامەتی شوێنەكە تاقیدەكرێتەوە، بەتایبەتیش بۆ ئەوەی نەكا پاڵاوگەكە تیشكدانەوەی هەبێ كە بۆ تەندروستی خراپە. بژوار دەزانێ كاری پاڵاوگەكەی ئەوان مەترسییە بۆ ژینگە، ئەحمەد سولەیمانی خزمیشی كە ئەندازیاری نەوتە و بۆ سەردان هاتووەتە پاڵاوگەكە، دەڵێ: "چیمان پێدەكرێ؟!"

ئەمە كێشەیەكی گەورەیە بۆ رۆژئاوای كوردستان كە ناوچەیەكی نیمچە سەربەخۆیە و كەوتووەتە جەرگەی كۆمەڵێك وڵاتی دراوسێی نەیارەوە. ئیدارەی خۆسەریی باكووری سووریا زیاتر لە 30٪ی خاكی سووریای بەدەستەوەیە، كێڵگە نەوتییەكانی هەردوو پارێزگای حەسەكە و دێرەزووریش دەكەونە ئەو ناوچانەوە. دەسەڵاتی رۆژئاڤا بەشێك لە نەوتەكەی بە دیمەشق دەفرۆشێ، لە كاتێكدا حكومەتی سووریا ئەركی بەردەوامیدان بە چالاكی هەندێك لەو پاڵاوگانەی رۆژئاڤای گرتووەتە ئەستۆ. بەڵام دەسەڵاتی خۆسەری دەبێ خۆیشی نەوت بپاڵێوێ بۆ ئەوەی پێویستییە نێوخۆییەكان پڕبكاتەوە.

پاڵاوتنی نەوت لە رۆژئاڤا بە كۆمەڵێك چالاكی پچڕپچڕ لە 2012 دەستیپێكرد. ئەوكات نەوت لە كۆمەڵێك حەوزدا دەپاڵێورا كە تەنیا چەند سانتیمەترێك لە شەقام و رێگاكان دووربوون و دووكەڵێكی ژەهراوییان بەسەر دانیشتووانی ناوچەكەدا دەكرد. پاڵاوتنی نەوت لە رۆژئاوا بەم چالاكییە كەنارە رێیانە دەستیانپێكرد، لە كاتێكدا هیچ یاسایەك نەبوو ئەو چالاكییانە رێكبخات، بۆیەش پاڵاگەكان لەلایەكەوە ژینگەیان پیس دەكرد و لەلایەكی دیكەوە هەڕەشەبوون لەسەر تەندروستی كرێكارەكانیان.

چارەسەركردنی ئەم كێشەیە ئەركی لوقمان ئەحمەدە كە هەر لە رۆژانی خوێندنی زانكۆوە بیری لێدەكردەوە. لوقمان لە بواری ئەندازیاری نەوت خوێندوویەتی و لە نزیكەوە بینیویەتی كەرتی نەوت و پاڵاوتنی نەوت چ زیانێكی گەورەی بە خاك و ئاوی ناوچەكە گەیاندووە، بۆیەش لە ساڵی 2013 پارتی سەوزی رۆژئاڤای دامەزراند كە ئەندامی ئەنجوومەنی دیموكراتیكی سووریایە. 

لە ماوەی ئەو شەش ساڵەدا، لوقمان لۆبیكردووە بۆ كەمكردنەوەی زیانەكانی پاڵاوگەكان، دان بەوەشدا دەنێ كە مەحاڵە بتوانن دەمودەست كێشەكە چارەسەر بكەن. رۆژئاڤا پێویستی بە گازوایلە، بەرهەمی نێوخۆییش تاكە رێگەیە بۆ دابینكردنی، لەبەر ئەوەی توركیا دژی ئیدارەی خۆسەرییە و مامەڵەی بازرگانی لە نێوان توركیا و رۆژئاڤا مومكین نییە. مامەڵەی بازرگانیی نێوان رۆژئاڤا و هەرێمی كوردستانیش بەپێی دۆخە سیاسییەكە گۆڕانی بەسەردا دێ.

رۆژئاڤای كوردستان لەگەڵ رژێمی سووریا پەیوەندیی بازرگانی هەیە، بەڵام نرخی نەوت لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی ئیدارەی خۆسەری زۆر كەمترە لە ناوچەكانی دیكەی سووریا، بە جۆرێك لە رۆژئاڤا نرخی هەر لیترێك نەوت 75 لیرەی سوورییە (15 سێنت)، لەكاتێكدا لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی رژێم نرخی یەك لیتر نەوت 300 لیرەیە كە دەكاتە 58 سێنت.

دەسەڵاتی خۆسەری ناچارە نرخی كەلوپەلە سەرەتاییەكان لە خوارەوە بهێڵێتەوە، لەبەر ئەوەی تێكڕای داهاتی خێزانێك لەو ناوچەیە تەنیا چەند سەد دۆلارێكە، لەلایەكی دیكەوە ناشوێرێ زۆر پشت بە رژێم ببەستێ، چونكە ئەگەر دیمەشق ئابڵوقە بخاتە سەر ناوچەكانی باكووری رۆژهەڵاتی سووریا، ئەوە دەسەڵاتی خۆسەری كێشەی گەورەی بۆ دروستدەبێ.

بژوار سولەیمان لە لێدوانێكدا بۆ (رووداو) گوتی كە بەهۆی بەرزبوونەوەی ئاستی داوا، ئەوانیش چالاكی پاڵاوگەكانیان زیاتر كردووە، جەختی لەوەش كردەوە كە پاڵاوگەكان تەنیا گازۆلین بە نرخی گونجاو ناخەنە بەردەستی خەڵك، بەڵكو هەلی كاریشیان بۆ خەڵكێكی زۆر دروستكردووە.

دانانی پاڵاوگەیەكی پێشكەوتوو پێویستی بە پارە و توانای هاوردەكردنی كەرەستە و هێنانی شارەزایە. بێریڤان عومەر، هاوسەرۆكی شارەوانی جەزیرە بۆ كاروباری ژینگە پێیوایە رۆژئاوا لە هەموو ئەوانە بێبەشە. بێرڤان دەڵێ "ئێمە پڕۆژەمان هەیە، بەڵام پارەی پێویستمان بۆ خەرجیی پڕۆژەكان نییە".

هەر بۆیە رۆژئاڤا ناچارە لەگەڵ ئەو دۆخەدا هەڵبكات، لە هەلومەرجێكی ئاوهاشدا كاری لوقمان ئەوەیە ئەو زیانانە كەمبكاتەوە كە بە ژینگە دەگات. ئەوە پێداگیرییەكانی لوقمان بوو كە وایكرد حەوزە نەوتییەكان لەسەر جادەكان لابدرێن و بۆ كۆمەڵێك ناوچەی دوور لە سەنتەری شارەكان بگوازرێنەوە. ئێستا ئەو حەوزانە لە ناو جەرگەی زەوییە كشتوكاڵییەكانن.

لوقمان گوتی: "ترس هەبوو، ئێستاش ترس هەیە، بەڵام چی بكەین دەستمان بەستراوە. دوو بژارەمان هەبوو، دەستهەڵگرین لە پاڵاوتنی نەوت، ئەگەر ئەوەمان كردبا ژیان لەو ناوچەیە دەوەستا، یان ئەوەتا بەردەوام بین لە پاڵاوتنی نەوت و زیانەكان كەمتر بكەینەوە".

هەڵبەت ئاماژەكانی پێشكەوتنیش لەو پرسەدا هەن، حكومەتی رۆژئاوا بڕیاری داوە لە دەوروبەری پاڵاوگەكان دار بچێنێ، بۆ ئەوەی زیانەكان و كاریگەرییە نیگەتیڤەكانی پاڵاوگەكان لەسەر زەوییەكان و خەڵكی ناوچەكە كەم بكاتەوە.

لە چەند ساڵی رابردوودا هەڕەشەی سیاسی و ئابووریی زۆر لەسەر مانەوەی رۆژئاڤا هەبووە، هەر بۆیەش حكومەتی رۆژئاڤا نەیتوانیوە ژینگە بكاتە كاری لەپێشینەی. ئەو خێزانانەی لە ناوچە گوندنشینەكانی ژێر سێبەری دووكەڵی پاڵاگەكانی رۆژئاڤا دەژین، چاكسازییە ژینگەییەكان بە شتێكی ئەرێنی دەزانن، بەڵام ئەگەر ئیدارەی رۆژئاڤا داهاتوویەكی سەقامگیری درێژخایەن گەرەنتی نەكات، هەموو ئەو پڕۆژانەی چاكسازی لەناو دووكەڵدا ون دەبن.