بەهۆی مینەوە کوڕەکانی محەممەد قوبادی لە خوێندن بێبەشبوون
رووداو دیجیتاڵ
محه‌ممه‌د قوبادی تەمەنی 75 ساڵانە و دانیشتووی شاری نه‌وسوودە له رۆژئاوای پارێزگای کرماشان، له رێکه‌وتی 3ـی مارسی 1998 له کاتێکدا بۆ تێپه‌ڕاندنی کاروباری رۆژانه له رێگەیه‌که‌وه که تایبه‌ت بووە به هاتووچۆی دانیشتووانی گونده‌کەیان، تێپه‌ڕده‌بێت و به‌هۆی ته‌قینه‌وه‌ی مینێکی چێنراوه‌وه لاقی چه‌پی له‌ده‌ست ده‌دات. ئەو وه‌کو دەیان قوربانیی دیکەی مین، ئەو رووداوە ژیانی گۆڕیوە.
ئەوەی بەسەر من هات، بەسەر کەس نەیێت
شارۆچکەی نەوسوود نزیکە له سنووری هه‌رێمی کوردستانەوە، دانیشتووانەکەی نزیکەی 10 هەزار کەس دەبن، له ده‌ستپێکی شه‌ڕی ئێران و عێراق له‌لایه‌ن به‌عسه‌وه بۆ ماوه‌ی حه‌وت ساڵ داگیر ده‌کرێت و پاش ده‌رچوونی هێزه‌کانی به‌عس، ژماره‌یه‌کی زۆر مینی چێنراو به‌جێده‌مێنێت، تاوەکو ئێستا ده‌یان که‌سی له‌و ناوچه‌یه کردووەته قوربانی.
سنووری نه‌وسوود یه‌کێکە له سه‌ره‌کیترین رێڕه‌وە کۆڵبه‌رییەکان له رۆژهه‌ڵاتی کوردستان و رۆژانه سه‌دان که‌س لەوێوە کۆڵبەری دەکەن. به درێژایی رێگەی گه‌یشتن به نه‌وسوود له شاری پاوه‌وه، ژماره‌یه‌کی زۆر له کۆڵبه‌ران ده‌بینیت که له شاره‌کانی دیکەی رۆژهه‌ڵاتی کوردستانه‌وه روو ده‌که‌نه ئەوێ. هه‌رچه‌ن بازگه‌کانی پۆلیس له رێگەی پاوه بۆ نه‌وسوود به‌وردی ئۆتۆمبێله‌کان ده‌پشکنن بۆ رێگری له کۆڵبه‌ران، به‌ڵام کۆڵبه‌ران هه‌ندێکجار له نزیک بازگه‌کانه‌وه داده‌به‌زن و به چیاکاندا تێده‌په‌ڕن.
محەممەد قوبادی کاتێک له ده‌ستپێکی شه‌ڕی ئێران و عێراق ماڵه‌که‌ی له نه‌وسوود جێهێشت، ماڵەکەی کرایه بنکه‌ی سه‌ربازی به‌عسییه‌کان. ئەو گوتی، ته‌نیا ئاواتی ئەوە بووە، رۆژێک بگەڕێتەوە سەر ژیانی رابردووی خۆی. پاش کۆتایی پێهاتنی شه‌ڕ به خۆشحاڵیه‌وه گه‌ڕایه‌وه‌و وده‌ستی کرد به کاری کۆڵبه‌ری،دڵخۆش بوو که جارێکی تر گه‌ڕاوه‌ته‌وه زێدی خۆی به‌ڵام له نیوه‌ڕۆیه‌کی زستانی ته‌قینه‌وه‌ی مینێکی چینراو کۆتایی دێنێت به گشت دڵخۆشیه‌کانی.
ئەو قوربانییەی مین که ئێستا له‌گه‌ڵ خێزان و منداڵه 11 ساڵانه‌که‌ی ده‌ژی، به‌م جۆره باس له کاره‌ساتی له ده‌ستدانی لاقی بۆ رووداو دەکات. قوبادی گوتی، "منیش وه‌ک زۆربه‌ی خه‌ڵکی ئه‌م ناوچه‌یه ئیشی سه‌ر سنوورم ده‌کرد و باخێکی بچووکیشمان هه‌بوو که بۆ حه‌سانه‌وه ده‌ڕۆیشتین بۆ ئه‌وێ، ژیانی هاوبه‌شیم پێکهێنا و زۆرم ئاوات له دڵدا هه‌بوو که بۆ خێزان و منداڵه‌کانم بیانکه‌م، بۆ ئه‌وه‌ی به‌خته‌وه‌ربن، به‌ڵام هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕی ئێران و عێراق هه‌موو شتیکی لێ تێکداین."
له ده‌ستپێکی شەڕی ئەو دوو وڵاتەوە لە ساڵی 1980 کە هەشت ساڵی خایاند، زۆربه‌ی دانیشتووانی نەوسوود شوێنەکەیان جێهێشتووە. محەممەد دەڵێت، "ئه‌وه‌ی مایه‌وه هەندێک ئافرەت و پیاوی بەتەمەن بوون کە نه‌یانده‌توانی رێبکه‌ن، ئێمه رۆیشتینه پاوه، نەمانتوانی هیچ کەس لەگەڵ خۆمان ببەین. جگە لە جلەکانمان". محەممەد باسی ماڵەکەی خۆی دەکات کە چۆن کراوەتە سەربازگە، بەڵام هەندێکجار بۆ سەردان چووەتەوە ئەوێ.
محەممەد ئەو لاقە دەستکردەی کە شوێنی لاقی خۆی بۆ گرتووەتەوە لێدەکاتەوە، درێژە بە باسەکەی دەدات، دەڵێت "دوو مانگ پاش جێهێشتنی ئێره که هاتمه‌وه، ماڵه‌که‌م کرابووە بنکه‌ی چه‌ن ئه‌فسه‌رێکی به‌عس و ئاڵای عێراقی له‌سه‌ر بوو، منیش به راستی توڕه بووم و خۆمم پێ نه‌گیرا، زۆر جنێوم پێدان و تێکچووم، یه‌کێک له ئه‌فسه‌ره‌کان ئارامی کردمه‌وه و دڵنیای کردم که ده‌ست له هیچ شتیکم ناده‌ن، گوتی که شه‌ڕ ته‌واوبوو ده‌ڕۆین، پاش کۆتایی شه‌ڕ، کاتێک گه‌ڕاینه‌وه چڵه شه‌مکه‌یه‌کی ئێمه‌یان نه‌بردبوو و ماڵه‌که وه‌ک خۆی بوو."
"کۆڵبەریمان بە ئازادی دەکرد"
خێزانەکەی محەممەد پاش حەوت ساڵ ئاوارەیی گەڕاونەتەوە نەوسوود، کاتێکیش گەڕاونەتەوە، محەممەد دەستی کردووە بە کاری کۆڵبەری. دەڵێت، "ئەوکات وەکو ئێستا رێگرییان لێناکردین و ئازادانە هاتووچۆمان دەکرد. دۆخمان زۆر باش بوو، بەنیازبووم ماڵێکی خۆشتر ساز بکەم، بەڵام کێشە گەورەکە ئەوەبوو تەواوی نەوسوود و دەوروبەری مینڕێژکرابوو. رۆژانە دەمانبیست بە تەقینەوەی مین چەند کەسێک برینداربوون."
شوێنێکی گشتی بۆ هاتووچۆی کۆڵبەران نزیکی ماڵی محەممەد دەبێت، لەوێ چیرۆکی پەڕینی لاقی ئەو کۆڵبەرە بە مین دەستپێدەکات. بە رووداوی گوت، "رۆژی واهه‌بوو 100 هێستری کۆڵکێش له‌و رێگەیه‌وه تێده‌په‌ڕین، منیش ئه‌و رۆژه نزیک نیوه‌ڕۆ بوو، باخێکی بچووکم هه‌بوو که پێوه‌ی سه‌ر‌قاڵ بووم، له ماڵ چوومەدەرەوە تاوەکو بڕۆم بۆ باخه‌که، له‌ناکاو وامزانی یه‌کێک له دواوه لێیی دام و زرمه‌یه‌ک هات و منیش که‌وتم، هه‌ستم به هیچ ئازارێک نه‌کرد. هه‌ستامه‌وه سه‌رپێ، به‌ڵام دیسان که‌وتم، سه‌یری لاقی خۆمم کرد لاقی چه‌پم به ته‌واوی خه‌ریک بوو جیا ده‌بووه‌وه، ته‌نیا تۆزێک پێستی پێوه مابوو، ئیدی خه‌ڵک گه‌یشتن و لاقمیان به په‌ڕۆ به‌ست و گه‌یاندمیانه ناوه‌ندی ته‌ندورستی نه‌وسوود. ئه‌وانیش چارەسەری سەرەتاییان کرد و پاشان گه‌یاندمیانه نەخۆشخانەی تاڵەقانی لە کرماشان".
محەممەد ماوەی هەفتەیەک لە نەخۆشخانە ماوەتەوە، دەڵێت، ئازاری زۆر هەبووە، پزیشکەکان لاقیان لە ئەژنۆوە بڕیوەتەوە "ئازارێکی رووخێنه‌ر که‌وتبووه گیانم ئیتر خه‌وم نه‌ده‌هات له‌تاوی ئێش و بیرکردنه‌وه‌ی ئه‌وه‌ی که دوای من ژن و منداڵە‌کانم کێ بژێوی ژیانیان دابین بکات... ته‌نیا به‌وە خۆمم ئارام ده‌کرده‌وه که چه‌ندین که‌س له‌م ناوچه‌ی ئێمه وایلێهاتووه و خۆ من به‌ته‌نیا نیم، ئه‌گه‌ر ئه‌و دڵخۆشییه‌م نه‌بووایە، قەت به‌رگه‌ی ئه‌و ئازاره قورسه‌م نه‌ده‌گرت."
ئێستا خەڵکی ناوچەکە بە لالۆ حەمە ئەو قوربانییەی مین دەناسن، ئەو لەبارەی بەدواداچوونی کەیسی قەرەبووکردنەوەکەی گوتی، دوای ماوه‌یه‌ک خزم و که‌سەکانی به‌دواداچوونیان بۆ کەیسەکەی کردووە و چه‌ندین جار بەدوایداچوونە و ئەوانیش لێکۆڵینەوەیان لێکردووە، "سه‌ره‌تا ناوه‌نده به‌رپرسیاره‌کان بۆئەوەی قەرەبووم نەکەنەوە جۆرێک لێکۆڵینه‌وه‌یان ته‌واوکردبوو که من شوێنی سوور و ئه‌منیم تێپه‌ڕاندووه، ئه‌مه له کاتێکدا بوو من له شوێنێکی هاتووچۆی گشتی تووشی ئه‌و کاره‌ساته ببووم و ئه‌مه گشت خه‌ڵکی ئێره ده‌یانزانی."
"کوڕەکانم لەبەر دەستکورتی وازیان لە خوێندن هێنا"
پاش دوو ساڵ لە رووداوەکە و له‌ده‌ستدانی لاقێکی، بە رێژەی 35% قەرەبوو کراوەتەوە. دەڵێت، "مووچه‌یه‌کی که‌میان پێ ده‌دام و له هه‌مان کاتیشدا نه‌مده‌توانی هیچ کارێکی دیکە بکه‌م، ته‌نیا له ماڵه‌وه که‌وتبووم، پێش کاره‌ساته‌که، من ئیشی سه‌رسنوورم ده‌کرد و له‌و دیوه‌وه پارچه و چاییم به کۆڵ دەهێنا و لێره ده‌مفرۆشتن که زۆر باش بوو، بەڵام ئیدی ژیانم گۆڕا و کوڕه‌کانم لەبه‌ر ده‌ستکورتیم، نه‌یانتوانی درێژه به خوێندن بده‌ن و ده‌ستیان دایه ئیشکردن بۆ بژێویی ژیانمان."
هەرچەندە ئامارێکی دروست لەبەردەست نییە، بەڵام تاوەکو ئێستا بە گوتەی محەممەد دەیان کەس بەهۆی مینەوە کەمئەندامبوون و ئێستاش مین لەو ناوچەیە هەر مەترسییە. ئەو دەڵێت، "داواکارم لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان هه‌وڵێک بده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی که‌س وه‌کو من ژیانی تێکنە‌چێت."
محەممەد باوکی دوو کچ و چوار کوڕە، بەڵام کوڕە بچووکەکەی خاوەنپێداویستیی تایبەتە و تەمەنی 11 ساڵانە، به‌هۆی نه‌بوونی قوتابخانه‌ی تایبه‌ت له نه‌وسوود، ناچێته قوتابخانه، هه‌رچه‌ندە وەک خۆی دەڵێت، "زۆری حه‌ز له قوتابخانه‌یه."
لالۆ حەمە دەڵێت، ئێستا لاقی راستیشی ئه‌وه‌نده‌ی ئازار هه‌یه کە ناتوانێت له ماڵ بڕواتەده‌ره‌وه. دەڵێت "بەهۆی ئەم کۆرۆنایەوە ناوێرم سه‌ردانی پزیشکیش بکه‌م، تازه ئێمه ژیانمان فه‌وتا و ده‌ڕۆین، به‌ڵام که‌ڵکه‌ڵه‌ی من ئێستا بێکاری و گرانییه که گه‌نجان تووشی بوونە و هه‌واڵی کوژران و برینداربوونی کۆڵبه‌ران زۆرم ئازار ده‌دات که هیوادارم به‌رپرسان دڵسۆزانه رێگه چاره‌یه‌ک بۆ ئه‌م قه‌یرانانه بدۆزنه‌وه."
Rudaw Digital
Edited by: Brwa Kyani