کۆمیسیۆنی ئەمریکا: هەولێر و بەغدا شکستیان هێناوە لە جێبەجێکردنی رێککەوتنی شنگال

 

 

کۆمیسیۆنی ئەمریکا راپۆرتێکی لەبارەی ئازادیی ئایینیی نێودەوڵەتی بۆ ساڵی 2022دا بڵاوکردەوە و تێیدا ئاماژە بەوە دەکات، حکومەتی هەرێمی کوردستان و عێراق شکستیان لە جێبەجێکردنی بەندەکانی رێککەوتنی شنگال هێناوە؛ بەڵام دەشڵێت، حکومەتی هەرێمی کوردستان پەرەی بە ئازادیی ئایینی داوە. لەبارەی رۆژئاوای کورستانیشەوە لە راپۆرتەکەدا هاتووە، لەو ناوچانەی لەژێر کۆنترۆڵی هەسەدەدان، ئازادیی ئایینییان لەچاو ناوچەکانی ژێر دەستی حکومەتی سووریا زیاتر بووە.

 

 

کۆمیسیۆنی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە راپۆرتەکەیدا سەرنج دەخاتە سەر ئازادیی ئایینی لە هەرێمی کوردستان و عێراق و دەڵێت، بە شێوەیەکی گشتی دۆخی ئازادیی ئایینی لە عێراقدا "بەرەو خراپبوون چووە". ئەوەش وەکو خۆی دەڵێت، لە ئەنجامی چڕکردنەوەی سیاسەتی مەزهەبی.

 

راپۆرتەکە باس لەوەش دەکات، ناسەقامگیری لە حکومەتدا بووەتە هۆی زەقکردنەوەی تائیفەگەرایی لەنێو موسڵمانانی سوننە مەزهەب و شیعە مەزهەب، ئەو پێشکەوتنانەی لەبارەی دەستپێشخەرییەکانەوە دەکران وەستاند "کە یارمەتیدەر بوون لە پێشخستنی ئازادیی ئایین و بیروباوەڕ، لەنێویاندا چارەسەرکردنی نیگەرانییە زەقەکانی کەمینە ئایینییە جۆراوجۆرەکانی عێراق."

 

راپۆرتەکە باس لەوەش دەکات، لەدوای ئەو چەقبەستنەی بەدوای هەڵبژاردنەکانی ئۆکتۆبەری ساڵی 2021دا هات، "دووبەرەکی لەنێوان شوێنکەوتووانی موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدر و کوتلە شیعەکانی رکابەر کە هاوپەیمانی ئێران بوون، لەگەڵ موسڵمانانی سوننە لە هەردوو پاشخانی عەرەبی و کورددا شوێنی گرت."

 

دوای دەستلەکارکێشانەوەی چاوەڕواننەکراوی سەدریش لە پەرلەمان و ناڕەزایەتییەکانی سەدرییەکان لە بەغدا، راپۆرتەکە دەڵێت، "نەیارەکانیان کە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەکران" لە مانگی ئۆکتۆبەردا حکومەتێکی نوێیان پێکهێنا.

 

کۆمیسیۆنی ئەمریکا دەڵێت، لە کۆتایی مانگی کانوونی یەکەمی 2022دا، حکومەتی نوێی عێراق لەدوای 47 ساڵ، بۆ یەکەمجار بە شێوەیەکی فەرمی دانی بە خاوەندارێتیی ئێزدییەکان لە زەوییەکانی شنگالدا نا، بەڵام باس لەوەش دەکات کە لەو ساڵەدا چەقبەستوویی سیاسی وایکردووە حکومەت گوێ بە هەندێک لە دەستپێشخەرییەکان نەدات "کە سوودی بۆ کەمینە ئایینییەکان هەبوو."

 

 

خاڵێکی دیکە کە راپۆرتەکە باسی دەکات، یاسای تایبەت بە رزگاربووانی کوردی ئێزدییە کە لە دەستی داعش رزگار کراون. کۆمیسیۆنەکە دەڵێت، حکومەت نەیتوانیوە بە شێوەیەکی گونجاو ئەو یاسایە جێبەجێ بکات کە لە ساڵی 2021دا لەلایەن پەرلەمانەوە دەرکرا و مەبەست لێی گەڕاندنەوەی قوربانییە ئێزدییەکان، بوو کە لە دەستی داعش رایانکردبوو یان رزگار کرابوون.

 

هاوکات، راپۆرتەکە باس لەوەش دەکات، حکومەتی هەرێمی کوردستان و عێراقیش "شکستیان لە جێبەجێکردنی بەندەکانی رێککەوتنی شنگال هێناوە" کە لە ساڵی 2020دا بە نێوەندگیریی نەتەوە یەکگرتووەکان واژۆ کرا و مەبەست لێی سەقامگیرکردنی شنگال و رەخساندنی بارێک بوو بۆئەوەی ئەو کوردە ئێزدییانەی لەدوای جینۆسایدی ساڵی 2014وە ئاوارە ببوون، بگەڕێنەوە.

 

لە بەشێکی دیکەی راپۆرتەکەدا، کۆمیسیۆنی ئەمریکا تیشک دەخاتە سەر حەشدی شەعبی و هێزەکانی دیکەی نزیک لە ئێران. راپۆرتەکە دەڵێت، حکومەت نەیتوانیوە جڵەوی کردەوەکانی حەشدی شەعبی بگرێتە دەست، هێزەکە "بەرپرس بوون لە لێپرسینەوە و دەستبەسەر کردن، بێسەروشوێنکردن و تووندوتیژیی جەستەیی" و موسڵمانە سوننە مەزهەبەکان و کەمینە ئاینییەکانی دیکەی وەکو کوردی ئێزدی و کریستییانەکانی بە ئامانج گرتووە.

 

لە لایەکی دیکەوە، کۆمیسیۆنی ئەمریکا باس لەوە دەکات، لە دەوروبەری شاری موسڵ و دەشتی نەینەوا کەمینە ئایینییەکان "بوونەتە قوربانیی ناکۆکییەکانی نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق." باسی لەوەش کردووە، کارەکانی حەشدی شەعبی وایان کردووە کریستیانەکانی دەشتی نەینەوا کە بەرەو شوێنەکانی دیکەی عێراق و هەرێمی کوردستان ئاوارە بوون، نەیانتوانیوە بگەڕێنەوە سەر ماڵ و حاڵیان "بووەتە هۆی کۆچکردنی زیاتر". جگە لەوەش، راپۆرتەکەی ئەمریکا دەڵێت، هێزەکانی سوپای عێراق لە مانگی ئایاری 2022دا ئۆپەراسیۆنێکیان دژی شەڕڤانە ئێزدییەکان کرد و بووە هۆی ئاوارەبوونی لانیکەم 3000 کوردی ئێزدی.

 

راپۆرتەکەی کۆمیسیۆنی ئەمریکا پەسنی کارەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەبارەی ئازادیی ئایینییەوە دەکات و دەڵێت، بەردەوام بووە لە پەرەپێدانی پێکەوەژیانی ئایینی و لەخۆگرتنی سەروو دوو ملیۆن ئاوارەی رۆژئاوای کوردستان و عێراق کە بەهۆی شەڕی داعشەوە ماڵەکانیان جێهێشتبوو.

 

مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی رابردوو، حکومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ نوێنەرانی کەمینە ئایینییەکان بەشداریی لە زنجیرەیەک وۆرکشۆپی نەتەوە یەکگرتووەکاندا کرد کە پەیوەست بوو بە تاوتوێکردنی یاسا، میکانیزم، سیاسەت و پرۆگرامەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە بە‌هێزکردنی پارێزگاریکردن لە مافەکانی کەمینە ئایینییەکان.

 

بەڵام راپۆرتەکە دەڵێت، بەشێکی کریستیانەکانی دەشتی نەینەوا نیگەرانیی خۆیان لەبارەی هەڵوێستی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە چارەسەرکردنی نەهامەتییەکانیان دەربڕیوە، لەنێویدا، "پاڵپشتیکردنی قوتابخانە سریانییەکان، جیاکاری لە دامەزراندن و خزمەتگوزاریی شارەوانی و دەستبەسەرداگرتنی زەویی کریستیانەکان."

 

 

لەبارەی رۆژئاوای کوردستان و سووریاوە، راپۆرتەکە باس لەوە دەکات، لە ساڵی 2022دا تورکیا بەردەوام بووە لە "هەڕەشەکانی" بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان.

 

لە لایەکی دیکەوە راپۆرتەکە باس لەوە دەکات، بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر و هێزەکانی سووریای دیموکرات – هەسەدە یارمەتیی باشترکردنی ئازادیی ئایینی لە رۆژئاوای کوردستان و سووریایان داوە، بەڵام "هەڕەشە بەردەوامەکانی تورکیا" ئاستەنگیان بۆ هێزە کوردییەکان دروستکردووە لەوەی هەڕەشەکانی داعش نەهێڵن و ئاسایش بۆ ناوچەکە فەراهەم بکەن، ئەوەش هەڕەشە لە کەمینە ئایینییەکان دەکات.

 

 

راپۆرتەکەی کۆمیسیۆنی ئەمریکا باس لەوەش دەکات، بەراورد لەگەڵ ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی سووریا، لە ناوچەکانی ژێر کۆنتڕۆڵی بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر و هەسەدە خەڵکی زیاتر توانیویانە بە شێوەیەکی ئازادانەتر گوزارشت لە ئایینەکەیان بکەن و پەرستشەکانیان بکەن. دەشڵێت، بەرپرسانی بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر دەرفەتی زیاتریان بۆ ئەو کەسانە رەخساندووە کە دەیانەوێت ئایینەکەیان بە شێوەیەکی ئازادانە پەیڕەو بکەن.

 

راپۆرتەکەی کۆمیسیۆنی ئەمریکا ئاماژە بەو کارانە دەکات کە لەلایەن بەرپرسانی رۆژئاوای کوردستانەوە کراون بۆ پارێزگاریکردن لە ماف و ئازادیی ئایینی و دەڵێت، لە سەرەتای ساڵی رابردوودا، بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر کۆنفرانسێکی نێودەوڵەتیی لەبارەی بیروباوەڕ و ئایینەکانی ناوچەی میزۆپۆتامیا رێکخستووە و تێیدا نوێنەرانی ئایینە جیاوازەکانی لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و ئەفریقاوە بانگهێشت کردووە و تاوتوێی بیروباوەڕ و پێکەوەژیانی ئایینەکانیان کردووە.

 

هاوکات، لە راپۆرتەکەدا باس لەوەش کراوە، بەشێکی کریستیانەکان و موسڵمانە سوننە مەزهەبەکان "لەبەردەم چاکسازییە پەروەردەییەکانی بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر وەستاونەتەوە. وەکو بەکارهێنان و پەسندکردنی سیستمی خوێندنی حکومەتی سووریا لەجیاتی سیستمی خوێندنی بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر."

 

بەشێوەیەکی گشتی، راپۆرتەکە ئەوەی خستووەتەڕوو، لە لایەکەوە بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر هەوڵی سەقامگیریی ئایینیی بۆ کەمینە ئایینییەکان لە ناوچەکە داوە، لە لایەکی دیکەوە، هێزە چەکدارەکانی سەر بە تورکیاوە تووندوتیژی و دەربەدەربوونیان بۆ خەڵکی هێناوە.

 

کۆمیسیۆنەکە دەشڵێت، دۆخی ئازادیی ئایینی لە سووریا وەکو پێویست نەبووە، لە کاتێکدا شەڕی نێوخۆی وڵاتەکە بەردەوامە. حکومەتی بەشار ئەسەد، سەرۆکی سووریا کە دوو لەسەر سێی خاکی سووریای بەدەستەوەیە، "پێشێلکاریی زەقی مافەکانی مرۆڤی کردووە، وەکو دەستبەسەرکردنی هەڕەمەکی، ئەشکەنجەدان، بێسەروشوێنکردن، ئەنجامدانی هێرش بۆسەر ئامانجی سڤیل،" هەروەها حکومەتی سووریا پێشێلکاریی بەرامبەر کەمینە ئایینییەکان کردووە.