ژان ژاک بریدێ: تایبەتمەندییەکی پشتیوانی لەنێوان فەرەنسا و هەرێمی کوردستان دا هەیە

 

لەبارەی پەیوەندییەکانی کورد و فەرەنساش، ژان ژاک بریدێ رایگەیاند، "کوردستان هەرێمێکە، هەرچەندە ئۆتۆنۆمیش بێت، هەرێمێکە لە دەوڵەتی عێراق، بەڵام تایبەتمەندیی خۆی هەیە. تایبەتمەندییەکی سیاسی هەیە لەنێوان کوردستان و عێراقدا. پاشانیش تایبەتمەندییەکی پشتیوانی کردن لەنێوان هەرێمی کوردستان و فەرەنسادا هەیە."

 

 

 

ژان ژاک بریدێ: ئەمە جاری یەکەم نییە سەرۆک ماکرۆن دێتە ئەم وڵاتە، وێڕای بڵاوبوونەوەی کۆرۆنا ئەمە جاری سێیەمە. ئەوە نیشانەی بەهێزیی پەیوەندی دۆستایەتی و هاوئاهەنگییە کە ماوەی چەندین ساڵە هەردوو وڵات دروستیان کردووە. ئێستا کێشەی تەندروستی هەیە و دۆخی ئەمنیش لەم وڵات و ناوچەیەدا بەرەو خراپی رۆیشتووە، بۆیە زۆر گرنگە فەرەنسا بێت و پشتیوانی و هەڵوێستی خۆی لەگەڵ گەلی عێراق بۆ شەڕی دژی تیرۆر دووپات بکاتەوە. بێگومان ئەوە کارێکی دوو لایەنەیە و لە هەمان کاتدا هەمەلایەنیشە، لە رێگەی ئەو لووتکەیەوە کە زۆر لایەنی تێدابوو. بە بڕوای من نیشانە سەرەتاییەکان هاندەر و دڵخۆشکەرن، بۆیە ئێمە بە گەشبینی و جدییەتی گەورەوە لە سەردانەکە دەڕوانین.

 

 

ژان ژاک بریدێ: سەرەتا ئەوە وەبەرهێنانێکی گەورەیە، 7 ملیار یورۆیە و کەم نییە، ئەوە پارەیەکی زۆر زۆرە. هەرخۆی کۆمپانیای تۆتاڵ کۆمپانیایەکی گەورە و نێونەتەوەییە، بەڵام لە بنەڕەتدا فەرەنسییە و لە بواری گاز و نەوتدا کار دەکات. ئەوە جەخت لەوە دەکاتەوە کە تۆتاڵ باوەڕی بە توانای عێراق هەیە بۆ دروستکردنی ئاییندەیەکی بەردەوام. کەواتە ئەوە زۆر گرنگە، بەڵام بێگومان پێویستە بزانین کە ئەو وەبەرهێنانە بە خێرایی ئەنجام نادرێت. هەروەها من لەو باوەڕەدام کە دەبێتە هۆکارێک بۆ پتەوکردنی پەیوەندییە ئابوورییەکانی نێوان هەردوو وڵات و نێوان کۆمپانیا گەورەکانی فەرەنسا. باسمان لە بواری وزە کرد، هەروەها باسمان لە بواری گواستنەوەی پیشەسازیی خۆراک کرد. باسمان لە بواری تەندروستیش کرد کە کۆمپانیا گەورەکان و تەنانەت بچووکەکانی فەرەنسا دەتوانن شارەزایی و ئەزموونی خۆیان بگوازنەوە بۆ بنیاتنانی وڵاتەکەتان، بێگومان حکومەتی فەرەنساش بە رژدییەکی گەورەوە پشتگیری ئەو کۆمپانیایانە دەکات بۆ ئەوەی بە بەردەوامی و بە متمانەوە لە عێراق کار بکەن.

 

 

ژان ژاک بریدێ: شەڕی دژی دەوڵەتی ئیسلامی و شەڕی دژی تیرۆر کۆتایی پێنەهاتووە، سەرۆککۆمار و بێگومان منیشی لەگەڵ دەبم، دەچینە موسڵ بۆ ئەوەی لەوێ هەنگاوێکی جیددی نیشان بدەین، چونکە موسڵ سەرکەوتنێکی گەورە بوو بەرامبەر بە دەوڵەتی ئیسلامی، بەڵام بەداخەوە ئەوە بووە هۆکاری وێرانکردنی شارەکە. ئێستا بووەتە شوێنێکی ئاوەدان، دیسانیش دەبێت ئێمە بە وزە و توانایەکی زۆرەوە بەردەوام بین لە شەڕی دژی تیرۆر. دەبینن تەواوی ئەو رووداوانەی کە روویاندا چ لە سووریا بێ یاخود لە باکووری عێراق یاخود لە وڵاتێکی دیکەی ناوچەکە ئاماژە بەوە دەکەن کە هێشتا تیرۆریستان هەن کە دەبێت شەڕیان لەگەڵدا بکرێت، بەتایبەتی دەبێت شەڕی ئەو ئایدۆلۆژیایە بکرێت کە لە پشتی تیرۆری ئەوانەوەیە. ئەو تیرۆرە کولتووری و ناسنامەییەی کە رەنگە هەندێک لە گەنجانی وڵاتەکەتان پابەندی بیروباوەڕی کوشتن و وێرانکاری بکات. واتا دەبێت رووبەڕووبوونەوەیەکی هزری ئەنجامبدرێت و لێرەشدا فەرەنسا و عێراق پێکەوە کار بکەن، کار لە بواری ئاسایشدا، راهێنانیان پێبکرێت و پێداویستییە ئەمنییەکانیان بۆ دابینبکرێت و زانیاری ئاڵوگۆڕ بکەن و پەیوەندی باش هەبێت بۆ ئەوەی ئەو شەڕە بەسەرکەوتوویی کۆتایی پێبهێنرێت. دەبێت ئەو هەوڵە بدرێت و فەرەنساش لە بەرەی عێراق بێت.

 

 

ژان ژاک بریدێ: ئەوە کاری هەموو رۆژێکە، فەرەنسا کەمتەرخەمی لە پابەندییەکانی خۆیدا نەکردووە. ئەگەر هەندێک وڵاتی دیکە بیر لە کشانەوە بکەنەوە و ئەو پابەندییە نەمێنێت، بەڵام لە فۆرمێکی دیکەدا دەمێننەوە. لە ئاستی سەربازیدا هاوبەشییەک هەیە، ئامێر و کەرەستە و پێداویستییە سەربازییەکان لە بەرەکاندا هەن. ئێستا راهێنان هەیە، ئاڵوگۆڕی زانیاری هەیە، هاوبەشییەکی بەهێز و بەردەوام هەیە بۆ ئەوەی سوپا و سەرباز و هێزە ئەمنییەکانتان بتوانن بە پشتیوانی ئێمە و کەم کەم بە شێوەیەکی سەربەخۆ بتوانن شەڕی تیرۆر بکەن.

 

 

ژان ژاک بریدێ: لەو دۆسیەیەدا فەرەنسا هەمیشە روون بووە. بە راستی فەرەنسی هەیە کە هاتوونەتە عێراق و سووریا هاوشانی تیرۆرستان شەڕیان کردووە، هەندێکجار لەگەڵ خێزانەکانیان هاتوون و هەندێک جاریش لێرە خێزانیان درووستکردووە، هەموو ئەوانە ئەگەر تاوانیان کردبێت لە عێراق و سووریا دەبێت دادگایی بکرێن لە عێراق و سووریا. ئەگەر دادگایی کران، دەبێت سزاکەیان لەو وڵاتە کۆتایی پێبهێنن کە تاوانیان تێدا کردووە. لێرە پرسیاری منداڵەکانی ئەوان دەکرێت، ئەو منداڵانەی کە تازە لە دایکبوون و لە کامپەکاندان، ئەوە دۆخێکی دیکەیە. ئەوانە خێزانەکانیان لە فەرەنسا دەتوانن وەریانبگرن بۆ ئەوەی دروستبکرێنەوە و لەو دۆخە دڕندانەیە کە بینیویانە و چەندین جار تێیدا ژیاون سەرلەنوێ پەروەردە بکرێنەوە.

 

 

ژان ژاک بریدێ: کوردستان هەرێمێکە، هەرچەندە ئۆتۆنۆمیش بێت هەرێمێکە لە دەوڵەتی عێراق، بەڵام تایبەتمەندیی خۆی هەیە. تایبەتمەندییەکی سیاسیی هەیە لە نێوان کوردستان و عێراقدا. پاشانیش تایبەتمەندییەکی پشتیوانی کردن لەنێوان هەرێمی کوردستان و فەرەنسادا هەیە. کورد لە بیری ناکەن فەرەنسا رۆڵێکی زۆری گەورەی گێڕاوە لە کاتێکدا کە دیکتاتۆر ئەوانی بە گازی کیمیایی بۆردوومان دەکرد، لەو کاتەدا بە هەوڵی سەرۆکی ئەوکاتەی فەرەنسا فرانسوا میتەران بوو کە کارێک بکرێت بۆ ئەوەی هێزەکانی سەدام حوسێن رابوەستێندرێن بۆ ئەوەی هیوایەک بە گەلی کورد بدرێت و ئەو بۆردوومانانە بووەستێندرێن. ئەو پەیوەندییە بەهێزەی داڕێژرابوو لە کاتی زۆرداریی و دیکتاتۆرییەت بەرامبەر بە گەلی کورد بەردەوام بوو، بەردەوام بوو لەنێوان هەردوو گەلی فەرەنسا و کورد دا، گەلێک پەیوەندی لەگەڵ کەسایەتییەکانی فەرەنسی و دۆستاندا هەبوو، دواتر لەنێوان کەسایەتییە سیاسییەکان و بەرپرسانی دەوڵەتدا. ئێستاش لەنێوان سەرۆک ئیمانوێل ماکرۆن و سەرۆکوەزیرانی عێراق و بەڕێز بارزانیدا. ئەو پەیوەندییە دۆستانەیە لەنێوان سەرۆک ماکرۆن و سەرۆکوەزیرانی عێراقدا هەیە و رکابەری نییە. فەرەنسا دۆستی زۆری هەیە، لە عێراق دۆستی ئێمە زۆر هەن، چی عێراقی بن یاخود کوردبن، سوننە بن یاخود شیعە بن، مەسیحی یاخود جوو هەموو دۆستی ئێمەن، هەموو عێراق دۆستی ئێمەن.

 

 

ژان ژاک بریدێ: جارێکی دیکە دۆستایەتیی دووبارە دەکەمەوە. دۆستایەتیی هەردوو وڵات، هەروەها دۆستایەتیی فەرەنسا و هەرێمی ئۆتۆنۆمیی کوردی، سیاسەتی بەردەوامی فەرەنسایە. کێ سەرۆککۆمار بێت، کام لایەنی پاریس زۆرینە بێت، ئەو دۆستایەتییە بەردەوام دەبێت. لە ماوەی دەیەی رابردوودا کە من سەرۆکی دەستەی دۆستایەتیی فەرەنسا - عێراق بووم لە ئەنجوومەنی نیشتمانی، پەیوەندییەکی باش لەنێوان هەردوو پەرلەماندا هەبووە و لەو پەیوەندییەدا سەرکەوتوو بووین و بەردەوام دەبن تەنانەت بە گۆڕانی بەرپرسەکانیش. بۆیە دەبێت ئێمە لەسەر ئەو سیاسەتە بەردەوام بین. من لە یەکەم سەردانم قسەیەکم کرد، گوتم ئێوەی عێراقییەکان شارستانییەتتان دروستکردووە، ئێمەی فەرەنسییەکان دیموکراسیمان دروستکردووە، من باوەڕم وایە هەردوو گەل دەتوانن شانازی بە هەموو ئەو شتانەوە بکەن کە لە مێژوودا کردوویانە.

 

 

ژان ژاک بریدێ: پەیوەندییەکی زۆر باش لەنێوان فەرەنسا و هەرێمی کوردستانی ئۆتۆنۆمی و گەلی کورد هەیە کە بێگومان یەکێکە لە بنچینەکانی ئارامی لەم ناوچەیە. رووی هەموو کەسێک لە کوردانە کە بەشداری لە بنەمای ئارامیدا بکەن، هیچ بەبێ کوردان ناکرێت، هەروەها هیچ شتێک ناکرێت بێ ئەوەی کورد بە بەرپرسیارێتی خۆی هەستێت. من پێش چەند ساڵێک لەگەڵ سەرۆک بارزانی کۆبوومەوە، ئەو کاتە ئەو سەرۆکی هەرێمی کوردستان بوو، من بۆچوونی خۆم پێ گوت کە بیر لە سەربەخۆبوونی کوردستان نەکاتەوە، کە لە راستیدا دەبێت ببێتە هۆکاری زەحمەتیی، لە جێگەی ئەوە بیر لە ئۆتۆنۆمییەکی بەهێز بکاتەوە بۆئەوەی کوردستان کە نەتەوەی زۆری تێدایە بتوانێت ببێتە شوێنێکی ئارام بۆ تەواوی ئەو نەتەوانە. ئەوە زۆر گرنگە، دیسان دەڵێین بەرپرسیارێتیی بەرپرسانی کوردە کە کەمپین بۆ ئۆتۆنۆمی یاخود سەربەخۆیی دەکەن. باوەڕم وایە کە ئەمڕۆ لە سەدەی 21 دا لە ناوچەیەکدا کە ئارامیی تێیدا زۆر هەستیارە، گرنگە باسی ئۆتۆنۆمی بکەین لە جێگەی سەربەخۆیی. کوردستان هەرێمێکی جوانە و خاوەن توانایەکی گەنجانەیە، پێویستە پێشبخرێت و ببێتە شوێنی گەشەپێدان بۆ خەڵکەکەی و پاشان بۆ خەڵکانێک کە لە دەرەوەی سنوورەکەیاندان، چی ئێرانی بن، تورک بن، سووری بن یاخود عێراقی بن. ئەوە زۆر گرنگە و دەبێت کوردستانی عێراق شوێنێکی سەرەکی بێت لەو ئۆتۆنۆمییەدا.

 

 

ژان ژاک بریدێ: هێچ کاتێک باش نییە کاتێک وڵاتێکی گەورە هێزەکانی خۆی بکشێنێتەوە لە شەڕێک کە کردبێتی. ئەو رووداوانەی ئەمڕۆ لە ئەفغانستان روودەدەن، رووداوی کارەساتبارن. فەرەنسا پابەند بووە لەگەڵ عێراقییەکان، لەگەڵ کوردان، زیاتر لە هاوپەیمانیی لەگەڵ ئەمریکییەکان. واتا ئەگەر ئەمریکا بڕوات، هەروەها فەرەنسا نەتوانێت بە تەواوی رۆڵی هێزەکانی ئەمریکا ببینێت، فەرەنسا هەر لەگەڵ عێراقییەکان و کورددا دەمێنێتەوە بۆ ئەوەی شەڕی خۆیان دژی تیرۆر بکەن.

 

 

ژان ژاک بریدێ: خۆشبەختانە کە پێشمەرگەمان هەیە بۆ تێکشکاندنی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و سووریا، ئێمە هاوکاریی ئەوانمان کردووە، ئێمە ئامێر و پێداویستیمان پێشکەشی ئەوان کردووە، ئێمە راهێنانمان پێکردوون و هاوکاریی داراییمان کردوون. ئەوانیش قوربانیان دا، ئەوان خوێنی خۆیان بەخشی، ئەوان هێزی سەرەکی ئێمە بوون. ئێستا قۆناخێکی نوێیە و دەبێت ئێمە هەڵوەستەی لەسەر بکەین، دەکرێت بە شێوازێکی دیکە بێت، بەڵام فەرەنسا هەردەم لای پێشمەرگە دەبێت. بێگومان پێشمەرگە بەو رۆحییەتەوە کار دەکات کە من باسم کرد، رۆحییەتی ئارامیی و ئاشتی.

 

 

ژان ژاک بریدێ: سووریا وڵاتێکی دۆستی فەرەنسایە، بەڵام ئەمڕۆ فەرەنسا ناتوانێت لەگەڵ حکومەتی سووریا کار بکات. بۆیە کار لە ناوچە ئازاد کراوەکان دەکات کە نە لەژێر کۆنترۆڵی تیرۆرستاندان و نە لەژێر کۆنترۆڵی حکومەتدان کە ئێمە دانی پێدا نانێین. بۆیە ئێمە کار لەگەڵ هەندێک لایەن دەکەین بۆ گەڕانەوەی خەڵک، بۆ پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییەکان دابینکردنی تەندروستی و پەروەردە و کاری هاوشێوە، ئەو کارانەش بەردەوام دەبن، کۆمەکی دارایی رێکخراوە ناحکومییەکان بەردەوام دەبن، هاوکاری و پشتیوانی بەردەوام دەبێت، ئەگەر داوا بکرێت هەندێک جار کاری سەربازیش دەکرێت، بەڵام ئێمە باسی ئەوە ناکەین، چونکە بەتەواویی نهێنییە و نافەرمییە، بەڵام ئێمە پابەند دەبین بە بەرپرسیارێتییەکانمان.

 

 

ژان ژاک بریدێ: دۆخی ئەو سێ وڵاتە وەک یەک نین، ئەفغانستان خاوەنی حکومەتێکی شەرعی بوو کە لەلایەن گرووپێکی تیرۆریستییەوە هێرشی کرایە سەر. هۆکارەکەی تاوەکو ئێستا روون نییە، ئەو حکومەتەش بەتەواویی شکستیهێنا. سوپا هەڵهات و خەڵک بێ پاراستن بەرامبەر هێرشی تاڵیبان مانەوە، ئێمە بینیمان کە بە هەزاران خەڵک دەیانەوێت وڵاتەکە جێبهێڵن. بە هەزاران خێزان، گەنج، ژن و منداڵ هەڵهاتن. ئێمە بە بەرپرسیارێتی خۆمان هەستاین، وەک پێشتریش پێی هەستابووین، ئەویش پرۆسەی گواستنەوەی دەیان هەزار ئەفغانی بوو. ئێمە ناتوانین ئەو وڵاتە بەتەواویی چۆڵبکەین. پێموایە ئەمڕۆ دەبێت رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان لەگەڵ تاڵیبان قسە بکەن و بۆ ئەوەی تێیان بگەیێنن کە هەندێک کردار قبووڵ ناکرێن. هێزەکانی ئەمریکا و ئەوروپاش لەوێ هەن و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش لەگەڵ ئەو وڵاتەدا دەبێت. تۆ لێت پرسیم لێکچوونێک لەنێوان سووریا، عێراق و ئەفغانستاندا هەیە؟ نەخێر، من وای نابینم. عێراق وڵاتێکی خاوەن سەروەرییە و ئەوەی پیشان داوە. ئەگەر هەندێک لاوازیش هەبێت، لاوازی لە هەموو دیموکراسیێکدا هەیە، تەنانە دیموکراسیی فەرەنساش کە 200 ساڵە هەیە. بەداخەوە سووریا وڵاتێکی بەتەواویی پارچە کراوە لەنێوان بەشێک کە لەژێر دەستی رژێمە، بەشێکی گەورەش لە خاکەکەی هیچ حکومەتێکی تێدا نییە. بۆیە منیش گوتم کە فەرەنسا هاوکاریی هەموو رێکخراوە ناحکومییەکان بکات بۆ ئەوەی خۆیان رێکبخەن و خزمەتگوزاریی گشتی بۆ خەڵک پێشکێش بکەن، بەڵام عێراق لە دۆخێکی لەوشێوەیەدا نییە. ئێوە وڵاتێکی مەزنن. ئێوە کارەساتی گەورە رووی تێکردن و رووبەڕوویان بوونەوە. ئەمڕۆ دەوڵەتێک هەیە کە لەگەڵتاندایە، دەبێت هاوکاریی ئێوە بکرێت بۆ دروستکردنی دیموکراسییەتێکی جوان کە شیاوی سەدەی 21 بێت و شیاوی مێژووی ئێوەبێت.

 

 

ژان ژاک بریدێ: فەرەنسا هەوڵی زۆری دا و دەستپێشخەریی زۆری هەبوو دەربارەی سووریا. کارەساتی سووریا ئەوە 10 ساڵە بەردەوامە. سەرەتا ئێمە هەندێک گرووپمان چەکدار کرد، دواتر لەلایەن حکومەتەوە لەنێوبران. دواتر ئێمە چووینە سەر ستراتیژییەتێکی نوێ کە زیاتر گرنگی بە کاری هەواڵگریی نهێنی دەدا. ئەمڕۆ وەک گوتم حکومەتی سووریا تەنیا بەشێکی وڵات بەڕێوەدەبات. دەبێت بەشی هەرە بەسوود بێ، بەڵام بەشێکی مەزنی وڵات لەژێر کۆنترۆڵی ئەودا نییە، بۆیە بەڕاستی نازانم دبێت فەرەنسا کام دەستپێشخەری پێشکێش بکات. لەبەرامبەردا یەکێک لە مەرجەکانی گەڕانەوەی ئاشتی نەمانی بەشار ئەسەدی دیکتاتۆرە. بەبێ رۆشتنی ئەو ئێمە ناتوانین پێشبنیی ئاشتی لەو وڵاتە بکەین، بەداخەوە.

 

 

ژان ژاک بریدێ: لە فەرەنسا بە راستی ئاراستەیەک هەیە کە هەردوو دەستەواژەی تیرۆر و ئیسلامی پێکەوە ببەستێتەوە، بەڵام هەرێمەکەی ئێوە دەبێت جەخت لەسەر تیرۆر بێت. ئێوە وڵاتێکی ئیسلامین، بەڵام ئێوە وڵاتێکن هەندێک لە دانیشتووانەکەی کریستیانن، جوون، سوننە و شیعەن. دەبێت خەباتی هەموو پێکهاتەکانی عێراق لە دژی تیرۆر بێت. هەر تیرۆرێک بێت، ئەگەر بە ئیسلامی بێت یاخود نا یاخود هەر ئایدۆلۆژیایەک بێت. بەهەرحاڵ تیرۆر شتێکە دەبێت شەڕ لە دژی بکرێت بەبێ سازش بە رژدییەکی زۆرەوە. ئێمە لە فەرەنسا لەبەر ئەو هێرشانەی کە کراونەتە سەرمان لە لایەن تیرۆری ئیسلامییەوە، بۆیە وادەڵێین، بەڵام لێرە دەبێت خەبات دژی تیرۆر گشتگیربێت و بە رژدییەکی زۆرەوە بێت.