عەلی تەتەر: لە هەڵبژاردنی رابردوو پارتی لە دهۆک زەرەری کرد

 

عەلی تەتەر، پارێزگاری دهۆک و ئەندامی کۆمیتەی ناوەندیی پارتی دیموکراتی کوردستان لە هەڤپەیڤینێکدا لەگەڵ تۆڕی میدیایی رووداو کە شەهیان تەحسین لەگەڵی ئەنجامیدا باسی لە رێژەی دانیشتووانی پارێزگاکە، سەردانی سەرۆککۆماری عێراق بۆ کەمپی ئاوارەکان، رێککەوتنی شنگال، گەڕاندنەوەی ئاوارەکان بۆ شوێنی خۆیان، گۆڕانکاری لە چەند پۆستێکدا لە دهۆک، دروستکردنی مەکتەبی رێکخستنی پارتی لە پارێزگاکان و کێشەکانی یانەی دهۆک کرا. 

 

ئەندامەکەی کۆمیتەی ناوەندیی پارتی بڕیاری دروستکردنی مەکتەبی رێکخستن لە پارێزگاکان، بە بڕیارێکی "پێویست و گرنگ" ناودەبات و دەڵێت، "ئەمجارە [هەڵبژاردنی رابردووی پەرلەمانی عێراق] پارتی لە پارێزگای دهۆک زەرەری کرد بەهۆی نەبوونی ئەنجوومەنی سەرکردایەتی، ئەگەر ئێمە ئەنجوومەنی سەرکردایەتیمان هەبووایە، دەبوو پارتی 10 کورسی بردبا نەک 8 کورسی." 

 

 

 

عەلی تەتەر: زیاتر سەرنجمان لەسەر خزمەتگوزارییە سەرەکییەکانە کە خەڵک رۆژانە پێویستییان پێیەتی، وەکو رێگەوبان، کارەبا، ئاو، نەخۆشخانە، قوتابخانە و دواتریش خزمەتگوزاری بۆ گوندەکان بۆ ئەوەی بۆ ژیان بژین و خەڵک روو لە شارەکان نەکەن و هەوڵدەدەین ئەوە پێچەوانە بکەینەوە. بۆیە پڕۆژەی راکێشانی رێگە بۆ گوندەکانمان هەیە و هەندێک گوند کە خزمەتگوزاری پێویستیان نییە، کارمان لەسەر تەواوکردنی ئەو پڕۆژە خزمەتگوزارییانە کردووە، ئەوەش لەسەر حیسابی پڕۆژەی شارەکان نەبووە، مافی شارەکانمان داوە و مافی گوندەکانیشمان لەبەرچاو گرتووە. 

 

ئێستا رێژەی دانیشتووانی دهۆک نزیکەی ملیۆنێک و 700 هەزار کەسە و 540 هەزار پەنابەر، واتا نزیکەی 107 هەزار ماڵی پەنابەر و ئاوارەش لە پارێزگای دهۆک هەن کە ئەوانیش بۆخۆیان شارێکی زیاتر لە نیو ملیۆن کەسین کە بەشێکیان لە 19 کەمپدان. زیاتر لە نیوەی ئەو خەڵکەش لەناو شار و شارۆچکە و گوندەکانی دهۆک نیشتەجێبوون و بەو شێوەیەش رێژەی دانیشتووانی ئێستای پارێزگای دهۆک نزیکەی دوو ملیۆن و 300 هەزار کەسە. هەڵبەت لەو دۆخەدا دابینکردنی خزمەتگوزاری بۆ ئەو ژمارەیەی خەڵک بۆ ئێمە تا رادەیەک ئەستەمە، چونکە ئێمە بەزۆر توانیومانە بۆخۆمانی دابینبکەین، ئینجا ئەو هەموو خەڵکەی دیکەشی بێتەسەر. بەڵام وەک حکومەتی هەرێمی کوردستان سوپاس بۆ خودا و هەروەها خەڵکی پارێزگای دهۆکیش بە میواندۆستی و مرۆڤدۆستی خۆیان ئامێزیان بۆ ئاوارە و پەنابەران کردووەتەوە و بەر لەوەی دەرگای ماڵیان بۆ واڵا بکەن، دەرگای دڵی خۆیان بۆ واڵاکردوون. 

 

 

عەلی تەتەر: نزیکەی 540 هەزار ئاوارە و پەنابەر لە دهۆک هەن، پشکی ئێمە وەکو دهۆک پشکێکە کە بەپێی رێژەی دانیشتووانی دهۆک دیاریکراوە و رێژەی پەنابەر و ئاوارەکان هەژمار نەکراوە، هەمووشیان خەڵکی پارێزگای نەینەوان، پشکی ئەوان لە هەموو شتێک، لە بەنزین و نەوت و دەرمان و بابەتەکانی دیکە هەمووی بۆ مووسڵ دەچێت کە پێویستبوو مووسڵ پشکی ئەوانی بۆ دهۆک ناردبا، بەڵام بەداخەوە تائێستا نە پارێزگای مووسڵ و نە حکومەتی عێراق لەم چەند ساڵەی رابردوو وەکو پێویست هاوکاری ئەو کەمپانەی نەکردووە، لەگەڵ سەرۆککۆماریش زۆر راشکاوانە باسمانکرد کە وەزیری کۆچ و کۆچبەرانیشی لەگەڵبوو، ئێمە و نوێنەری دەزگای خێرخوازی بارزانی و نوێنەری کەمپەکانیش ئەو گلەیی و گازندانەمان لە حکومەتی عێراق پێ راگەیاندن و گوتمان: عێراق ئەوانی پشتگوێ خستووە لەحاڵێکدا ئەوان خەڵکی عێراقن و دەبێ حکومەتی عێراق ئەو بەرپرسیاریەتییە هەڵبگرێت، نزیکەی شەش ساڵە شنگال رزگاربووە و ناتوانن زەوینەیەکی ئەوتۆ بڕەخسێنن خەڵکی جارێکی دیکە بگەڕێنەوە شوێنەکانیان، یان دەبێ رێککەوتنی شنگال جێبەجێ بکەن و زەوینە ئامادە بکەن ئەو خەڵکە بگەڕێنەوە، یان دەبێ ئەو بەرپرسیاریەتییە لە ئەستۆ بگرن و هاوکاری پێویستیان پێشکێش بکەن کە بەداخەوە لەناو کەمپەکاندا زۆر بەقورسی لەژێر خێوەتدا دەژین.

 

 

عەلی تەتەر: ئێمە پێداگریمان لەوەکرد کە رێککەوتنی شنگال جێبەجێ بکرێت، نوێنەری شنگالیش هەمان داوای هەبوو، سەرۆککۆماریش بەڵێنیدا ئەوەی پێی بکرێت بۆ ئەو بابەتە درێخی نەکات. سەرۆکی پەرلەمانی عێراقیش بە هەمانشێوە بەڵێنیداوە، هەموو لایەک بەڵێن دەدەن، کەسێکی ناو کەمپەکە بە سەرۆککۆماری گوت: ئێمە بێهیوابووین لەوەی هەرچی گوتمان ئێوە هاتن و نووسیتان. 

 

سەرۆککۆمار گوتی: نا من نانووسم، گوێت لێدەگرم. بەڵام بەڕاستی خەڵک ساردبوونەتەوە لەو هەموو بەڵێنەی پێیاندراوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەش سەرۆککۆمار بەڵێنیدا ببێتە هۆکاری خێر و هەوڵبدات ئەو رێککەوتنە سەربگرێت. ئێمەش داوامانلێکرد و گوتمان، سەرۆککۆمار دەتوانێت وەک پارێزەری دەستووری عێراق و وەکو سەرۆککۆمار لە پشکی کورد، هەر هیچ نەبێت دیوانی سەرۆکایەتیی کۆمار بکاتە جێگەیەک بۆ کۆبوونەوەی ئەو لایەنانە و وەزیر و کەسانی پەیوەندیدار بەو بابەتە بانگبکات و بڵێت، بۆ ئەو رێککەوتنە جێبەجێ ناکرێت و بۆ داخوازی ئەو خەڵکە کە داخوازییەکی زۆر ئاساییە جێبەجێناکرێت. 

 

 

عەلی تەتەر: ئەوان دەخوازن ئەو میلیشیایانەی لەوێن با نەمێنن، ئیدارەیەکی شەرعی لەوێ هەبێت بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە، پاراستنی ناوشار و گوندەکان لەدەستی پۆلیسی فیدڕاڵی بێت و پۆلیسەکان خەڵکی ئەو ناوچەیەبن، هەندێک کەس کە گوماناوین و چەکداری داعش بوون و ئێستا چەکداری هێزی عێراقین لەو ناوچەیە، ئەوان نایانەوێ جارێکی دیکە ئەو چەکدارانە ببینن کە تەعدای لێکردوون. داخوازی ئاو و کارەبا و رێگەوبان و هەندێک خزمەتگوزاری دەکەن کە بتوانن لەوێ بژین، ئەوە سادەترین و سەرەتاییترین ماف و داخوازی خەڵکی شنگالە.

 

 

عەلی تەتەر: بۆچوون و داواکاریی ئێمە ئەوەیە بە زووترین کات ئەو خەڵکە بگەڕێنەوە زێدی خۆیان، ئێمە دژی هەموو گۆڕانکارییەکی دیموگرافین لەو ناوچەیە، ئێمە نامانەوێ ناوچەی ئێزدی و مەسیحییەکانی کوردستان لەدەستبچن، ئێمە حەز دەکەین خەڵکەکەمان بگەڕێنەوە زێدی خۆیان بۆ ئەوەی بتوانن خاک و شوێنی خۆیان بپارێزن، بەڵام جیاوازی نێوان ئێمە و حکومەتی عێراق ئەوەیە، ئێمە دەڵێین، ئەو خەڵکە دەبێ بە ئارەزوومەندانە بگەڕێنەوە و نابێ کەس بە زۆر بگەڕێندرێتەوە و ئەوان خۆیان بڕیار لە چارەنووس و داهاتووی خۆیان بدەن، سەرۆککۆماریش هەمان داخوازیی هەبوو، ئەویش گوتی: دەبێ بە سەربەرزی و بە کەرامەتەوە بچنەوە زێدی خۆیان. بۆیە ئەوان باسیان لەوەکرد کە چۆن دەکرێ بە کەرامەتەوە بگەڕێنەوە، لەکاتێکدا ئەو چەکدارەی تەعدای لە ئێمە کرد و دایک و خوشکی ئێمەی رفاند، ئەمڕۆ ببینین چەکی لەشانە و بەسەرماندا دێت و دەچێت، ئێمەش پێمانوایە ئەو قسەیەی ئەوان راستە و ئەو خەڵکەی دەستیان لەو تاوانەدا هەیە، پێویستە دادگایی بکرێن، بەڵام ئەگەر ئەوەش ناکرێت با لەو ناوچەیە نەمێنن، هاوکات ئەو داخوازییە سەرەتاییانەی خەڵکی شنگال لەبەرچاو بگیرێت بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە.

 

 

عەلی تەتەر: ماوەی دوو ساڵ و نیوە وەک پارێزگار دەستبەکاربووم، لەو ماوەیەدا حکومەتی عێراق هاوکاری نەکردووە، بەڵام هەندێک بەشە نەوتی دەنارد، ئەمساڵ دوو جار دوو سەبەتەی خۆراکی ناردووە کە ئەویش گلەیی و گازندەی لەسەربوو و ئاوارە و پەنابەران گوتیان بەکەڵکی خواردن نایەت و ئامادەنەبوون بیخۆن. لەم رۆژانەش بڕیاریانداوە هەر ماڵێک 100 لیتر نەوتی سپییان پێبدەن و دوای ماوەیەکی دیکەش هەر ماڵە و 100 لیتری دیکەی پێدەدرێت، بەڵام ئەوە نابێتە شتێک کە خێزانێک لەبن خێوەتێکدا بێکار و داهات دوو سەبەتە خواردنی پێبدەی ئەویش لە ساڵێکدا دووجار.

 

 

عەلی تەتەر: سرووشتی حکومەتی عێراق هەر وابووە، هەموو جارێک دەڵێ: بەسەرچاو، بەڵام تائێستا هیچی نەکردووە. بۆ نموونە ئێستا ئەو کەمپە زیاتر لە 200 ملیار دینار قەرزداری کارەبان، تەنیا هی کارەبا. کێ ئەو پارەیە دەدات؟ پێش سێ مانگ و نیو 186 ملیار پارەی کارەبایان لەسەر بوو، لە ماوەی ئەو سێ مانگی و نیوە بە دڵنیاییەوە 200 ملیاری تێپەڕاندووە.

 

ئەو شوێنەی کە کەمپەکەی لەسەر دروستکراوە، زەوی کشتوکاڵیی خەڵکە، راستە ئەو خەڵکە چاکە و پیاوەتیان کردووە ئەو زەوییەیان بە حکومەت داوە، بەڵام ئەوە 8 ساڵە خاوەن زەوییەکانی کەمپەکانیش بێبەشن لە سوود وەرگرتن لە زەوییەکانیان.

 

ئێمەش وەکو حکومەت چەندین ملیار دینار قەرزدراین، بە داخەوە نە نەتەوە یەکگرتووەکان و نە حکومەتی عێراق بە ئەرکی خۆیان هەڵنەستاون، نە پارەی ئاو، نە کارەبا و نە کرێیەکان بدەن. بۆیە هەموو بارگرانییەکە کەوتووەتە سەر شانی حکومەتی هەرێمی کوردستان.

 

ئەمە سەبارەت بە ئاوارەکان، سەبارەت بە پەنابەرەکان، حکومەتی عێراق دان بە پەنابەرەکاندا نانێت.. ئەو خوشک و برایانەمان کە لە رۆژئاوای کوردستانەوە هاتوون، حکومەتی عێراق دانیان پێدانانێت و هاوکاریشیان ناکات. بۆیە ئەرکی ئەوانیش کەوتووەتە سەر شانی حکومەتی هەرێمی کوردستان. 

 

 

عەلی تەتەر: زۆرجار ئەو بابەتەمان لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان لە حکومەتی هەرێمی کوردستان لە هەولێر باسکردووە، زۆرجار گفتوگۆ لەسەر ئەو بابەتە دەکەین، گفتوگۆیەکە لەسەر 24 بۆ 26٪ـە، ئێمە دەڵێین رێژەی دهۆک ئەوەندە نییە، ئێستا دهۆک زیاتر لە 30٪ رێژەی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان پێکدەهێنێت، واتە ئەگەر ئەو 540 هەزارەش بخەیتە سەر ژمارەی دانیشتووانی دهۆک، دهۆک دەبێتە یەک لەسەر سێی کۆی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان. بەڵام زۆرجار دامودەزگاکان هەر بە 24-26٪ واتە چارەگێک مامەڵە لەگەڵ دهۆک دەکەن. لە هەمان کاتیشدا زۆرجار جەنابی کاک مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان رەچاوی ئەوە دەکات و بە دامودەزگاکان دەڵێت، کاتێک کە پشکی دهۆک دەدەن رەچاوی ئەوە بکەن کە نیو ملیۆن مرۆڤ دەحەوێننەوە کە پێویستیان بە ئاو و کارەبا و غاز و بەنزین و هەموو پێداویستییەکانی دیکەی رۆژانەن هاوشێوەی خەڵکی دهۆکە.

 

 

عەلی تەتەر: بە دڵنیاییەوە هەندێک پۆستی بەتاڵمان لە قەزا و ناحیە و ئیدارەکان هەیە، گۆڕانکاری پێویست دەکرێن. بەڵام بەبێ دیراسەت گۆڕانکاری ناکەین، دەبێت دیراسەیەکی زۆر ورد بکەین، کەسی شیاو لە شوێنی شیاو بێت. بۆ نموونە؛ کاتێک قایمقامێک دادەنێی، دەبێت کەسێکی شایستە بێت و بتوانێت ئەو قەزایە بەڕێوەببات، یان ناحیەیەک. بۆ نموونە، ناحیەی خانکێ، ناحیەکی نوێیە، ناوچەکە زۆرینەی ئێزدییە. بە دڵنیاییەوە دەبێت کەسێک بێت ناحیەی خانکێ بەڕێوەببات.

 

یان بۆ نموونە؛ کاتێک ئێمە بەڕێوەبەری فەرمانگەیەک دەگۆڕین، نابێت کارمان بەوەبێت فڵانە کەس کەسێکی باشە، رەنگە کەسێکی باش بێت، بەڵام بەڕێوەبەرێکی باش نەبێت. رەنگە مرۆڤێکی زۆر باش بێت، بەڵام نەتوانێت ببێتە قایمقامێکی باش.

 

 

عەلی تەتەر: تائێستا هیچ بڕیارێکی فەرمی دەرنەچووە، بەڵام وەکو پەیڕەو ئەو بابەتە دەستنیشانکراوە، بەڕاستیش بڕیارێکی پێویست و گرنگ بوو، چونکە ئەم جارە پارتی لە پارێزگای دهۆک زەرەری کرد بەهۆی نەبوونی ئەنجوومەنی سەرکردایەتی، ئەگەر ئێمە ئەنجوومەنی سەرکردایەتیمان هەبووایە، دەبوو پارتی 10 کورسی بردبا نەک 8 کورسی. دڵنیام 100٪ کە 10 کورسی دەبرد، بەڵام بەهۆی ئەوەی کۆنتاکتی پێویست نەبوو، بووە هۆی ئەوەی دوو کورسی بە ناحەقی لەدەست بدەین. هەبوونی ئەو مەکتەبە، ئەو کێشەیە چارەسەر دەکات. پێشتر ئێمە لە پارێزگای دهۆک 5 لقمان هەبوو، لەگەڵ لقی میوان 7 لقمان هەیە، کێ دەتوانێت ئەو 7 لقە بە یەک بگەیێنێت و هاوئاهەنگی لەنێوانیاندا بکات؟ ئەوکات 5 ناوەندی بڕیار هەبوو ئێستا دەبێتە یەک ناوەندی بڕیار، پێموایە ئەو بابەتانە چارەسەر دەبێت. ئەو مەکتەبی رێکخستنەش تەنیا بۆ پارێزگای دهۆک نییە، بۆ هەموو پارێزگاکانە و بە بڕوای من لە هەموو پارێگاکان پێکەوە بڕیارەکانیان بدرێت.

 

 

عەلی تەتەر: وەکو گوتم بڕیارێکی فەرمی دەرنەکراوە، بەڵام بەپێی ئەو ئەندامانەی مەکتەبی سیاسی لەسەر پشکی پارێزگای دهۆک دانراون، پێدەچێت کاک سەربەست بێت. چونکە ئەوانی دیکە کاک فازڵ، کاک ئازاد و کاک هۆشیار، ئێمە ناڵێین موڵکی دهۆکن، موڵکی هەموو پارتی و کوردستانن، ئەوانەی دەمێننەوە ئامینە خان و کاک سەربەستە، وا پێدەچێت کاک سەربەست گونجاو بێت بۆ ئەو قۆناخە ببێتە بەرپرسی مەکتەبی رێکخستنی پارێزگای دهۆک. ئەگەرچی تائێستا هیچ بڕیارێکی فەرمی بۆ ئێمە نەهاتووە لەسەر ئەو بابەتە.

 

 

عەلی تەتەر: نەک بەتەنیا وەرزش، زۆر بابەتی دیکە هەن ئەوانەی وڵاتان داهێنانیان تێدا کردووە، ئێمە بەشێوەیەکی دیکە بەکاری دەهێنین. بۆ نموونە ئۆتۆمبێلێک دروستکرابێت بۆ ئەوە دروستکراوە بەنزینی تێبکەی، بەڵام ئێمە دەمانەوێت ئۆتۆمبێلمان هەبێت و ئاوی تێبکەین و ئیشیش بکات.. ئیش ناکات.

 

یانە، کاری حکومەت نییە و نابێت دەستوەردانیشی تێدا بکات، دەبێت لە رێگەی سپۆنسەر بێت، لە رێگەی فرۆشتنی بلیت بێت یان هەر رێگەیەکی دیکە بێت، دەبێت یانە خۆی خۆی بژیێنێت. بەڵام لەگەڵ ئەوەش ساڵی رابردوو هەندێک هاریکاریی باشی یانەی دهۆکمان کرد، خەرجییەکانمان پێدان و گۆڕەپانەکەمان بۆ دروستکردن، هاوکاریمان کردن تاوەکو دەربازی قۆناخی پلە نایاب بوون.

 

ئەمساڵ خۆمان ئامادەکرد هاوکارییان بکەین، هەڕەشەیان کرایە سەر و هەندێک سکاڵایان لەسەر تۆمارکرا، چونکە یانەی دهۆک گەیشتە پلە نایاب، هەوڵیاندا لێی بدەن دوور لە گیانی وەرزشی، بە کوردییەکەی نامەردانە هاتنە پێش و سکاڵایان لە دژی یانەی دهۆک تۆمارکرد، لەکاتێکدا ئەوان ناحەق بوون، ئەوان ستەمیان لە دهۆک کرد و پارەی دهۆکیان بردبوو، دەبوو ئەوان مەحکوم بکرێن، بەڵام بەهۆی ئەوەی لە کاتی خۆی دهۆک سکاڵای لەسەریان تۆمار نەکرد، ئەوان هاتن سکاڵایان کرد، یانەی دهۆک لەژێر هەڕەشەی دابەزین بوو، بۆیە ناچار بووین هەموو قەرزەکان بدەین. لەو رۆژانەش هەندێک پارەی دیکەیان بۆ خەرجکراوە ئەوانیشیان پێدەدەین.

 

سەبارەت بە ئێمەش وەکو پارێزگای دهۆک، هەر بۆ زانیاری مانگانە نزیکەی 61 ملیۆن من هاوکاری یانە وەرزشییەکانی سنووری پارێزگای دهۆک دەکەم، ئەو هاوکارییەش زیاترە لەو بودجەیەی کە خراوەتە بەر دەستی قایمقام و بەڕێوەبەری ناحیە. واتە ئێمە کەمتەرخەم نەبووین لە هاوکاریکردنی وەرزش، یانەی دهۆکیش یەکێکە لە یانە پڕ جەماوەرەکان، کاتێک دەچینە یاریگاکان ئەو خەڵکە دەبینین کە چەندە بە گەرم و گوڕیی هانی یانەکەیان خۆیان دەدەن، ئەمەش هانی ئێمە دەدات ناچار بین و بمانەوێت و نەمانەوێت ئینشائەڵڵا هاریکارییان دەکەین و واناکەین یانەی دهۆک شکست بهێنێت.