بەرپرسێکی UN: هیچ هاوکارییەکمان لە بواری وزەی نوێبووەوە لەگەڵ هەرێمی کوردستان نییە

 

 

لە هەڤپەیڤینێکی تایبەتدا لەگەڵ تۆڕی میدیایی رووداو کە نمە نەبەز لەگەڵی کردووە، تاریق خوری، رێکخەری هەرێمی بۆ کاروباری کەشوهەوا لە نەتەوە یەکگرتووەکان سەر بە نووسینگەی رۆژئاوای ئاسیا، باسی پرسی گۆڕانی کەشوهەوا کرا، کە بووەتە پرسێکی جیهانی. ئەو بەرپرسە دەڵێت، "دەوڵەتان هاندەدەین بۆئەوەی رۆڵێکی کەمتریان لە دەردانی گازەکاندا هەبێت."

 

تاریق خوری دەڵێت، "بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما لە عێراق کاریگەری دەخاتە سەر ئاسایشی کشتوکاڵ و ئاو." لەبارەی هاوکارییان لە بواری وزەی نوێبووەوە لەگەڵ هەرێمی کوردستان، ئاماژەی بەوە کرد، لەو بوارەدا هیچ هاوکارییەکیان نییە، "کوردستان لەو ناوچانەیە کە دەکەوێتە ژێر کاریگەریی گۆڕانی کەشوهەوا."

 

 

تاریق خوری: سوپاس بۆ ئەم میواندارییە.. بێگومان مەسەلەی گۆڕانی کەشوهەوا بووە بە مەسەلەیەکی جیهانی و بەگشتی هەموو رێکخراوەکانی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان و بەتایبەتیش پرۆگرامی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ژینگە لە کارو چالاکیی بەردەوامدان بۆئەوەی تیشک بخەنە سەر ئاسەوار و کاریگەرییە گەورەکانی گۆڕانی کەشوهەوا چ لەسەر ئاستی جیهانی و چ لەسەر ئاستی ناوچەکان و وڵاتان بەگشتی. لە چوارچێوەی مەنزومەی نەتەوە یەکگرتووەکاندا بۆ ژینگە رێککەوتننامەیەکی دیاریکراومان هەیە بۆ گۆڕانی کەشوهەوا، ئەویش تەرخانکردنی پرۆگرامێکی نەتەوە یەکگرتووەکانە کە تەنیا لەسەر گۆڕانی کەشوهەوا کار دەکات و میوانداریی چالاکییەکانی تایبەت بەو کێشەیە دەکات لەسەر ئاستی جیهان و لەسەر ئاستی هەرێمەکان، لەوانە هەفتەی هەرێمایەتی گۆڕانی کەشوهەوا کە میوانداری خەڵکێکی زۆری کرد، کەواتە لە چوارچێوەی ئەم پرۆگرامەی نەتەوە یەکگرتووەکاندا هەوڵی دروستکردنی دیالۆگ دەدەین سەبارەت بەو باسە.. زۆر کاری با بڵێین ئەم پرۆگرامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ژینگە ئەوەیە کە دەیەوێ رۆشنایی بخاتە سەر بابەتەکانی ژینگە لە کێشەیەکی دیاریکراودا، بۆ نموونە کەمکردنەوەی دەردانی گاز کە ساڵانە بڵاوکراوەی لەوبارەوە هەیە و بڕی گازی دەردراو دەخاتەڕوو، هەروەها ئەوەی کە پێویستە ئەو بڕە بۆ چەند کەم بکرێتەوە لەپێناوی زیندوو راگرتنی رێککەوتننامەی پاریس. جگە لەوەش راپۆرتی جۆراوجۆر دەردەکەین کە پەیوەندییان بە جیاوازییەکانەوە لە مەسەلەی خۆگونجاندن لەگەڵ گۆڕانی کەشوهەوا، وەکو راپۆرتی درز و کەلێنەکانی خۆگونجاندن، بە کورتی چەندین راپۆرت و پرۆگرامی لەوجۆرەمان هەن. ئامانج لەم کارانەش هاوکاریکردنی دەوڵەتانە بۆئەوەی پەرە بە تواناکانی خۆیان بدەن و هاوکاربن لە هەوڵەکانی بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوا و هەروەها هاندانی دەوڵەتان بۆئەوەی رۆڵێکی کەمتریان لە دەردانی گازەکاندا هەبێ و بتوانن خۆیان لەگەڵ ئەم رەوشە نوێیە بگونجێنن.

 

 

تاریق خوری: ئەمە پرسیارێکی گرنگە. مەسەلەی کەمکردنەوەی دەردانی گازەکان کە دەتوانین بڵێین هۆکاری سەرەکی گۆڕانی کەشوهەوایە و ئەم گۆڕانەش بێگومان کاریگەریی گەورەی لەسەر هەموو وڵاتان داناوە، ئەو کارانەی بۆ کەمکردنەوەی دەردانی گازەکان دەکرێن، پێویستە دەوڵەتەکان خۆیان بە گوێرەی پلانی خۆیان و بەرژەوەندییەکانی خۆیان سەرکردایەتی بکەن. ئەو پەراوێزەی بۆ نەتەوە یەکگرتووەکان دەمێنێتەوە، یان با بڵێین ئەم پرۆگرامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ژینگە، بریتی دەبێ لە یارمەتیدانی دەوڵەتان لە دەستەبەرکردنی زانیاری، بنیاتنانی تواناکانی ئەو کەسانەی بڕیاربەدەستن، یان ئەو تەکنیکییانەی لە وەزارەتە پێوەندیدارەکاندا کار دەکەن، وەکو ژینگە و پلاندانان و هەتا دوایی، بۆئەوەی بتوانن مامەڵە لەگەڵ ئەو مەسەلانە بکەن، جا بە بەخشینی زانیاری بێت یان توانادارکردنیان لە بابەتی کەمکردنەوەی دەردانی گاز یان خۆگونجاندن. بۆ ئەوانەش پرۆگراممان هەن، بۆ نموونە کە باسی عێراق دەکەین، ئێستا پرۆگرامی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ژینگە، لەگەڵ عێراق کار لەسەر پلانێکی نیشتیمانی دەکات بۆ خۆگونجاندن، ئەمە کارێکە پێویستی بە سێ چوار ساڵ هەیە و چەندین چالاکی لەخۆدەگرێ. پرۆژەیەکە تێچووەکەی نزیکەی سێ ملیۆن دۆلارە و ئامانجەکەی دانانی پلانێکی نیشتیمانیە بۆ خۆگونجاندن لەگەڵ کێشەی گۆڕانی کەشوهەوا و بەخشینی زانیاری و پایەدارکردنی سیاسەتەکانی و دەستنیشانکردنی کەلێنە یاساییەکانی بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ دیاردەی گۆڕانی کەشوهەوا. ئەمە یەکێکە لە نموونەکان.

 

 

تاریق خوری: تێچووی ئەم پلانە لەلایەن سندووقی ژینگەی سەوز دابین دەکرێ نە لەلایەن حکومەتی عێراق، ئەمە تەنیا بۆ روونکردنەوەیە. ئامانجی ئەم پلانە بەشێوەیەکی گشتی یارمەتیدانی عێراقە بۆ سازکردنی کار و چالاکی و بەرنامەگەلی تایبەت بە خۆگونجاندن لەگەڵ ئاسەوارەکانی گۆڕانی کەشوهەوا. ئەو ئاسەوارانە چین؟ ئاسەوارەکانی لە ناوچەی عەرەبیدا بەگشتی دیار و بەرچاون. بە نیسبەت عێراق، بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما کاریگەری دەخاتە سەر ئاسایشی ئاو، سەر کشتوکاڵ، ئەمەش دووبارە کاریگەری دەبێت لەسەر زیاتر بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما و زیادبوونی دیاردەکانی خۆڵبارین. پلانی نیشتیمانی بۆ خۆگونجاندن کە ئێمە خەریکین لەو رووەوە هاوکاریی عێراق دەکەین، کۆمەلێک کار و چالاکی لەخۆدەگرێت. یەکێک لەوانە بەهێزکردنی توانای دامەزراوەکانە. بەهێزکردنی هاوکارییە لەنێوان هەموو لایەنەکانی عێراق بۆئەوەی درک بە گرنگیی ئەم خۆگونجاندنە بکەن و پلانی بۆ دابنێن. هەروەها کار لەسەر پایەدارکردنی چەمکی خۆگونجاندن دەکات لە هەموو کەرتەکانی دەوڵەتدا. دیاریکردنی پەیوەندی لەنێوان کارەکانی تایبەت بە خۆگونجاندن لەگەڵ رێککەوتننامەکانی تایبەت بە ژینگە. هەروەها پێداچوونەوە بەو یاسایانەی پەیوەندییان بە بەرنامەکانی خۆگونجاندن لەگەڵ گۆڕانی کەشوهەوا هەیە. لە کۆتاییشدا ئامانجەکە دانانی پلانێکی نیشتیمانییە بۆ خۆگونجاندن کە دەبێ بچێتە نێو هەموو کەرتەکانەوە جا کەرتی وزە بێت، کشتوکاڵ بێت یان چارەسەرکردنی زبڵ و خاشاک و هەتا دوایی.

 

 

تاریق خوری: ئەو راپۆرتەی بەڕێزت باست کرد، زۆر مومکینە رووبدات ئەگەر هیچ کارێک نەکەین. کەسمان نازانین لە داهاتوو چی روودەدات، چونکە ئەمە دەوەستێتە سەر رێکارەکانی کەمکردنەوەی دەردانی گاز لەسەر ئاستی جیهان، چونکە مەسەلەی گۆڕانی کەشوهەوا مەسەلەیەکی جیهانییە و هیچ سنوورێک ناناسێ. بۆیە ئێمە با بڵێین لەو راپۆرتە نێودەوڵەتییەدا کە ژمارەیەک لە پسپۆڕانی کەشوهەوا ئامادەمان کردووە، پێنج سیناریۆمان لەسەر ئاستی جیهان هێناوەتە بەرچاو کە بڕی تێکڕای بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرمای بەگوێرەی بڕی گازی دەردراو بۆ ناو هەوا مەزەندە کردووە. ئەگەر هیچ نەکەین و هیچ لە سیاسەتەکانی ئێستا نەگۆڕین، رەنگە تێکڕای بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما بگاتە چوار پلە.

 

 

تاریق خوری: نەخێر.. نا.. چونکە هەمووی دەوەستێتە سەر چۆنێتی کاردانەوەی ئێمە و ئایا لە ئێستادا چ رێکارێک دەگرینەبەر. بەڵام لە چوارچێوەی ئەو پلانە نیشتیمانییەی باسمان کرد، سیناریۆ و مەزەندەی خۆمان دیاری کردووە کە پلەی گەرما چەندە بەرز دەبێتەوە. بەگوێرەی یەکێک لە سیناریۆکان یەک پلە و نیو، بەگوێرەی یەکێکی دیکەیان 2.6 لە سەت و هەتا دوایی. بێگومان هەر سیناریۆیەک دەکرێ هەڵسەنگاندنی بۆ بکرێ، بەڵام ئێستا ژمارەیەکی دیاریکراوم لەبەردەست نییە.. بەڵام وەکو کاری خۆمان ئەو سیناریۆیانەمان داناون و دەتوانین دواتر بیدەینە ئێوەش.

 

 

تاریق خوری: ئێستا و لەم ساتەدا هاوکارییەکی لەوجۆرەمان لەگەڵ هەرێمی کوردستان لە بواری وزەی نوێبووەوە نییە، چونکە فۆکەسی ئێمە زیاتر لەسەر بابەتی خۆگونجاندنە بەشیوەیەکی گشتی. هەمیشە لە کاری ژینگەییدا دوو شتمان هەن: خۆگونجاندن و کەمکردنەوەی گاز. پشکی عێراق لە دەردانی گاز لەسەر ئاستی جیهان سفر پۆینت شەش لە سەدە. بێگومان دەبێ کارکردنمان لە بواری کەمکردنەوەی گاز هاوشان بێ لەگەڵ کارکردنمان لە بواری خۆگونجاندن، بەڵام حاڵی حازر لەسەر داوای حکومەت ئەولەویەتمان بە خۆگونجاندن داوە. بێگومان ئەم پلانی نیشتیمانییە بۆ خۆگونجاندن پلانێکە بۆ هەموو عێراق، بەڵام لەم کاتەدا هیچ پرۆژەیەکمان نییە تایبەت بە کەمکردنەوەی دەردانی گاز و تەنیا لە بواری خۆگونجاندن کاردەکەین. پرۆژەیەکی دیکەشمان هەیە پەیوەندی بە شەفافیەتەوە هەیە.

 

 

تاریق خوری: بەڵێ.. بێگومان. راستە، ناوچەی کوردستانیش لەو ناوچانەیە کە دەکەونە ژێر کاریگەریی گۆڕانی کەشوهەوا ئەگەر لەسەر ئاستی جیهان کاری جدی بۆ کەمکردنەوەی ئاسەوارەکانی گۆڕانی کەشوهەوا نەکرێ. عێراق بەگشتی لەو رووەوە کاریگەر دەبێ نە تەنیا هەر ناوچەیەکی دیاریکراوی، بەڵام بەتایبەتی لەو ناوچانە زۆرتر دەردەکەوێ کە کێشەی کەمئاوییان هەیە. مەسەلەی ئاسایشی ئاو لە عێراق زۆر بە توندی بە مەسەلەی گۆڕانی کەشوهەواوە گرێدراوە. کێشەی خۆڵبارین هەروەها کە ناوچەی کوردستانیش دەگرێتەوە. کشتوکاڵ هەروەها بەو گۆڕانە کاریگەر دەبێ و دەشزانم کە ناوچەی کوردستان زۆرتر پشت بە کشتوکاڵ دەبەستێ. 

 

 

تاریق خوری: مەسەلەی ئاسایشی خۆراک وەکو خۆت گوتت لە گرنگترین ئاسەوارەکانی گۆڕانی کەشوهەوا دەبێت لەسەر عێراق. یەکێ لە گرنگترین کارەکانی خۆگونجاندن لەگەڵ ئەم ئاسەوارە، چونکە بە ئاسەوارێکی گۆڕانی کەشوهەوا دادەنرێ، بریتییە لە کارکردن لەسەر باشترکردنی ژێرخانی تۆڕی ئاو، جا ئاوی خواردنەوە بێت یان ئاوی قورس. کارکردن لەسەر خاوێنکردنەوە و پاڵاوتنەوەی ئاو بەو شێوازانەی لەگەڵ ژینگە دەگونجێن. گرنگترین شتیش کارکردنە لەسەر کەمکردنەوەی داخوازی لەسەر ئاو، ئەوەش بۆ پاراستنی ئەو برە ئاوەی لەبەردەستە. بێگومان چۆن دەتوانین ئەم داخوازییە لەسەر ئاو کەم بکەینەوە؟ دەکرێ کار لەسەر مەسەلەی ئاودێری بکرێ لە بواری کشتوکاڵدا و رێگەی نوێ بۆ ئاودێری بگیرێتەبەر و تەکنۆلۆژیای ساز لەگەڵ ژینگە بەکاربهێنرێ. چاککردنی تۆرەکانی گواستنەوەی ئاو لەپێناوی کەمکردنەوەی ئاوی بەفیڕۆچوو، کەواتە هەر شتێک هاوکاریمان بکات لە کەمکردنەوەی داخوازی و رێگرتن لە بەفیڕۆچوونی ئاو، ئەوە دەبێتە کارکردن بە ئاراستەی خۆگونجاندن لەگەڵ ئاسەوارەکانی گۆڕانی کەشوهەوا لە بواری ئاسایشی ئاو.

 

 

تاریق خوری: بەداخەوە نەخێر، پرۆگرامی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ژینگە کاری تەکنیکی دەکات لەسەر ئاستی سیاسەتەکان و ستراتیژییەکان و پڕکردنەوەی کەلێنەکان لەڕووی زانیاری لە هەموو ئەو شتانەی پەیوەندییان بە ژینگە و گۆڕانی کەشوهەواوە هەیە. پێموایە رێکخراوی فاو زیاتر لەو پرۆژانەدا کار دەکات، بەڵام بەداوای لێبوردنەوە من زۆر شارەزای کارەکانی ئەوان نیم. هاوکارەکانمان لە رێکخراوی جیهانیی خۆراکیش لەو بوارەدا کار دەکەن. 

 

 

تاریق خوری: گرنگترین شت ئەوەیە کە لەبارەی ئاسەوارەکانی گۆڕانی کەشوهەواوە هۆشیاریمان هەبێ. دەستنیشانی کێشەکان بکەین و پۆلێنیان بکەین. ئێمە لە چوارچێوەی پلانی نیشتیمانی خۆگونجاندندا کارمان لەسەر ئەوە کردووە کە ئەو ئاسەوارانە دەستنیشان بکەین. بنیاتنانی توانا لەسەر ئاستی ئەوانەی سیاسەت دادەڕێژن، بە جۆرێک کە تێگەیشتنێکی دروستیان لەبارەی ژینگە و فاکتەرەکانی گۆڕانی کەشوهەوا هەبێ، ئەمە زۆر گرنگە. بۆ عێراقی ئێستا، لەگەڵ توندبوونەوەی قەیرانی، یان لە جیاتی قەیران با بڵێم ئاسەوارەکانی گۆڕانی کەشوهەوا، زۆر گرنگە لە چۆنێتی خۆگونجاندن لەگەڵ ئەم دیاردەیە تێبگەن و پلانی گونجاو لەسەر ئاستی ناوچەکان و ئاستی نیشتیمانی دابنێن و پشتیوانی لەوانە بکەن کە بەهۆی ئەم ئاسەوارانەوە زەرەرمەند بوونە، وەکو جووتیاران و ئەوانەی لەڕووی دارایی و ئابوورییەوە ئەڵقە لاوازەکەن و بەشە فشۆڵەکەی کۆمەڵگە پێکدێنن. هەروەها گرنگیشە کە بزانین چۆن مامەڵە لەگەڵ کارەساتە سروشتییەکان بکەین. بۆ تێگەیشتن لەوەی کە دەبێ ئەو کارەساتانە چی بن، بێگومان باسی ئەوانە دەکەین کە پەیوەندییان بە گۆڕانی کەشوهەواوە هەیە. دەکرێ کار لەسەر دامەزراندنی سیستەمی ئاگادارکردنەوەی پێشوەخت بکرێ بۆ سەرانسەری عێراق. واتە بتوانی پێشبینی کارەساتی سروشتی بکەی و بزانی چۆن مامەڵەی لەگەڵ دەکەی و پێش ئەوەی رووبدات خۆتی لەگەڵ رابهێنی.

 

 

تاریق خوری: بەداخەوە ئامارم لەبەردەست نییە، بەڵام ئەوە بۆ خورما و بۆ هەر بەرهەمێکی دیکە راستە کە بڕی بەرهەمهێنان بەهۆی گۆڕانی کەشوهەواوە دابەزیوە، گرنگترین خاڵیش لەم بوارەدا ئاوە، هەروەها گۆڕان لە کواڵیتی خاک بەهۆی خۆڵبارین و کەمبوونەوەی ئاوی ژێر زەوی و هەتا دوایی، کەواتە لێرەدا بیرۆکەیەکمان هەیە سەبارەت بە قەبارەی ئەو زیانەی بەهۆی گۆڕانی کەشوهەواوە لە عێراق کەوتووە، لەوانە کەمبوونەوەی بەرهەمی کشتوکاڵ و بەتایبەتیش خورما. ئەوە راستە.

 

 

تاریق خوری: بێگومان ئێمە وەکو پرۆگرامێکی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ژینگە، مەسەلەی ململانێ و جەنگ کارەکانمان راناگرن، چونکە ژینگە جیاوازی ناکات لەنێوان کەسەکان. لە سووریاش وەک چۆن لە عێراق کاردەکەین، لەوێش خەریکی خستنەڕووی پیشنیازێکین بۆ دانانی پلانێکی نیشتیمانی بۆ خۆگونجاندن لەگەڵ ئاسەوارەکانی گۆڕانی کەشوهەوا و ئێستا لە قۆناغی کۆتایی ئەو کارەداین. هەر لە سووریا کارمان لەسەر مەزەندەکردنی رەوشی ژینگە کردووە، راستە کاری لەپێشین دەبێ هاوکاریی ئەوانە بێت کە زەرەرمەند بوونە لەو جەنگەی هەیە، بەڵام بابەتی ژینگەش شتێک نییە پشتگوێ بخرێ. بێگومان زۆر رێکخراوی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان هەن کە لەناو سووریا لە بواری مرۆیی کاردەکەن، بەڵام بە نیسبەت ئێمە وەکو پرۆگرامی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ژینگە، گەیشتووینەتە قۆناغی کۆتایی نووسینەوەی راپۆرتی ژینگە و پشتیوان بە خوا لە سەرەتای ساڵی داهاتووەوە دەست بە پلانی نیشتیمانی بۆ خۆگونجاندن دەکەین. بێگومان لەگەڵ حکومەتیش لە پەیوەندیداین.

 

 

تاریق خوری: ئێستا نەخێر.. ئێمە مامەڵە لەگەڵ حکومەت دەکەین. بێگومان ئێمە کە سەیری بابەتی ژینگە دەکەین سەیری هەموو سووریا دەکەین وەکو ناوچەیەک.

 

 

تاریق خوری: دەبێ بمبوورن زانیاریم لەوبارەوە نییە. ئێمە وەکو نووسینگەی هەرێمایەتی تەنیا رووماڵی ناوچەکانی رۆژئاوای ئاسیا دەکەین، هاوکاری دیکەمان هەن لە نووسینگەی ئاسیا کە ئەو کارە دەکەن، بۆیە داوای لێبوردن دەکەم.