راپۆرتی گرووپی قەیرانی نێودەوڵەتی: نەوتی كەركووك بە قاچاخ دەبردرێت

 

دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە ئایاری 2018، پەیوەندییەکانی کورد و بەغدا لە زۆربەی بوارەکاندا بەرەوپێشچوونیان بەخۆوە بینی، بەڵام سەرەڕای هەندێک هەوڵ دۆخی کەرکووک شتێکی ئەوتۆی لێنەگۆڕا. لە شوباتی 2019 حکومەتی عێراق بە بەشداری نوێنەرانی حکومەتی فیدرال و حکومەتی هەرێمی كوردستان لیژنەیەکی باڵای بۆ چاوخشاندنەوە بە درزە ئەمنییەکانی ناوچە کێشەلەسەرەکان پێکهێنا. 

 

چوار مانگ دواتر بەغدا و هەولێر لەسەر هاوئاهەنگی نێوان پێشمەرگە و سوپا رێککەوتن، بەڵام ناکۆکی لەسەر بوونی بنکەکانی پێشمەرگە لە ناوەوەی پارێزگا شکستی بەو هەوڵەش هێنا. لە کۆتاییشدا بەغدا بێ بەشداری پێشمەرگە، فەرماندەییەکی ئۆپەراسیۆنەکانی پێکهێنا. 

 

لە سەرەتای 2019ەوە نەتەوە یەکگرتووەکان هەوڵیدا و گفتوگۆیەکی ئەمنی لەنێوان پەرلەمانتارانی کەرکووک دەستپێکرد، بۆ ئەوەی چارەسەرێکی درێژخایەن بۆ پارێزگای کەرکووک دەستبخەن. لە کۆبوونەوەکاندا، نوێنەرانی عەرەب و تورکمان دژی گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ پارێزگای کەرکووک بوون و پێیان باشتربوو سوپای فیدرالی لەسەر سنوورەکانی پارێزگای کەرکووک بێت، بۆ ئەوەی رێگە لە پێشڕەوی پێشمەرگە بگرێت. پەرلەمانتارەکان پێیان باشبوو بۆ پاراستنی ئاسایشی ناوخۆی کەرکووک هێزێکی فرەنەتەوە پێکبهێنرێت کە لە پێکهاتەکانی کەرکووک پێکهاتبێ، بەڵام لە ژێر چاودێری حکومەتی فیدرالی بێت. 

 

 

دوو رۆژ دوای کەوتنی مووسڵ لە رۆژی 10 حوزەیرانی 2014، هێزە عێراقییەکان بە تەواوی کەرکووکیان چۆڵکرد و پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەکانی هەرێمی کوردستان بۆشاییەکەیان پڕکردەوە. بەوشێوەیەش دۆسیەی ئەمنی شارەکە کەوتە دەست کورد. راپۆرتەکەی گرووپی قەیرانی نێودەوڵەتی ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە لەو قۆناخەدا عەرەب و تورکمانی کەرکووک هەستیان بە "نائارامی" کردووە، لەکاتێکدا لە نێوان 2015 بۆ ئەیلوولی 2017 سی رووداوی کوشتنی سەرکردە عەرەب و تورکمانەکان هەبووە، بەبێ ئەوەی لە کۆتاییدا دۆسییەکانیان یەکلایی بکرێنەوە. 

 

بەرپرسێکی ئاسایشی یەکێتی کە لە ئەیلوولی 2019 قسەی بۆ ئامادەکارانی راپۆرتەکە کردووە رەتیدەکاتەوە خەڵکی کەرکووک کێشەیان لەگەڵ ئاسایش هەبووبێ. بەڵام بەرپرسێکی پێشووی ئاسایش ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە ئاسایش سەر بە حکومەتی هەرێمی کوردستان نەبووە، بەڵکو باڵی پارتە سیاسییەکان بوون و ئەجێندای ئەوانیان جێبەجێدەکرد. 

 

 

لە 25ی ئەیلوولی 2017، گشتپرسیی سەربەخۆیی کوردستان بەڕێوەچوو، کە تێیدا ناوچە کێشەلەسەرەکانیش بەشدار بوون. بە گوێرەی راپۆرتەکەی گرووپی قەیرانی نێودەوڵەتی، کاتێک حکومەتەکەی حەیدەر عەبادی، سەرۆکوەزیرانی پێشووتری عێراق، بینی زلهێزەکانی جیهان و ناوچەکە گشتپرسییەكەی کوردستان رەتدەکەنەوە، دوایین قۆناخەکانی شەڕی دژی داعش لە ناوچە کێشەلەسەرەکانی وەک دەرفەتێک بۆ لادانی دەسەڵاتی کورد لە کەرکووک بەکارهێنا. 

لە نێوەڕاستی ئۆکتۆبەری 2017 هێزە عێراقییەکان دەستیان بەسەر ناوچە کێشەلەسەرەکاندا گرتەوە، بە کەرکووکیشەوە. ئەندامانی پارتی و یەکێتی لە ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک بە گرووپی قەیرانی نێودەوڵەتییان راگەیاندووە لە دوای گەڕانەوەی هێزە عێراقییەکان و دانانی راکان جبووری، کورد لە دۆسیەی بەڕێوەبردن و ئەمنی پارێزگاکەدا پەراوێزخراوە. 

 

بزنسکارانی کورد و تورکمان، ژمارەیەک لە سەرۆکهۆزە عەرەبەکان و ئەندامانی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک پارێزگاری بە وەکالەتی کەرکووک بەوە تۆمەتبار دەکەن کە " كار دەكات بۆ بەرژەوەندی خێزان و هۆزەکەی، واتە هۆزی جبوور"، لە هەندێک ناوچەی وەک داقووق و دووبزیش لە شوێنی بەرپرسانی کورد، بەرپرسی عەرەبی سوننەی دانراون. 

 

جیاکارییەکان لایەنی ئابووری ژیانی پارێزگاکەشی گرتووەتەوە. کارمەندانی رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و ئەندامانی عەرەب و تورکمانەكانی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن کە "ئیدارەی پارێزگا هاریکارییە داراییەکانی حکومەتی فیدرال و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی ئاوەدانکردنەوەی بەشێوەیەکی بەرچاو داوەتە بە بەڵێندەرە عەرەبەکان". 

 

جیا لەمە، ئیدارەی پاش ئۆکتۆبەری کەرکووک فەرمانی دەرکردنی ژمارەیەک لە خێزانەكانی کوردی لە گەڕەکی عەرەفەی دەرکردووە، بەو بیانووەی کە لە خانووی حکومیدا دەژین و ئیدارەی پێشووی کەرکووک ئەوانەی هێناوەتە شارەکە، واتە دانیشتووی رەسەنی شارەکە نین. 

 

 

لە دوای هێرشەکانی ئۆکتۆبەر بە لێشاو هێزی جیاجیای عێراقی روویان لە پارێزگای کەرکووک کرد، ئێستا سوپای عێراق، دژە تیرۆری عێراق، گرووپەکانی حەشدی شەعبی، پۆلیسی فیدرالی، پۆلیسی ناوخۆیی، دەزگا هەواڵگرییەکانی پەیوەندیدار بە حکومەت و لایەنە سیاسییەکان. 

 

هێزە چەکدارییە سەرەکییەکان لە پارێزگای کەرکووک ئەو هێزانەی خوارەوەن:

 

هێزەکانی دژە تیرۆر و سوپا: هێزەکانی دژەتیرۆر لەکاتی شەڕی کۆنتڕۆڵکردنەوەی حەویجە لە 2017 هاتوونەتە ناوچەکە، بەڵام دوای هێرشەکانی ئۆکتۆبەری هەمان ساڵ رۆڵی فەرماندەیی هێزە چەکدارییە فیدرالییەکانی عێراق لە کەرکووکی پێبەخشرا. 

 

فیرقەی 5،6،14ی پۆلیس لە کەرکووک: ئەرکی ئەو هێزانە چاودێریکردنی سنوورەکانی پارێزگای کەرکووکە. ئەو هێزانە سەر بە وەزارەتی ناوخۆن، کە لە 2003ەوە بەدەست شیعەوەیە، بۆیە زۆربەی هێزەکانی شیعەن.

هێزەکانی حەشد: ئەو هێزانە لە باشوور و رۆژئاوای کەرکووک لە ناوچەکانی دەرەوەی شارەکان جموجۆڵ دەکەن. 

 

 

بە پێی راپۆرتەکە، لێشاوی ئەو هێزانەی کە هەر کامیان لایەنی جیاوازن، نەک خزمەتی سەقامگیری ناوچەکە ناکەن، بەڵکو مەترسیشی لەسەر دروستدەکەن، لەبەرئەوەی مانەوەی ئەو هەموو هێزە جیاوازە دوو ساڵ پاش کۆتاییهاتنی شەڕی دژی داعش وایکردووە ئەو هێزاانە بکەونە ململانێوە، لەجیاتی ئەوەی هاوئاهەنگی بکەن لەگەڵ یەکدی. جگە لەوەی زۆربوونی ئەو هێزانە سەری لە دانیشتووانی پارێزگاکە شێواندووە و کەم کەس دەزانێت ئەرکی هەرکام لە هێزەکان چییە و دەکەوێتە کوێ و کێ دەتوانێت لە کاتی هەولێکی نایاساییدا لێپرسینەوەیان لەگەڵ بکات.

 

خەڵکی کەرکووک بە هۆکاری جیاواز نیگەرانی ئەو هەموو هێزە جۆراوجۆرانەن: کورد ئەزموونێکی دوورودرێژی چەوسانەوەی هەیە بەدەست هێزەکانی حکومەتی ناوەندی لەو پارێزگایەدا. عەرەب و تورکمانە سوننەکانیش لەبەر هەژموونی گرووپە شیعەکان لە پارێزگاکەیان ترسیان لێنیشتووە. 

 

ئەو هەموو هێزە چەکدارە کە خاوەنی ناوەندی فەرماندەیی و بڕیاری خۆیانن، ئەگەر هەیە گەندەڵیش لە پارێزگاکە زیاتر بکات. گرووپی قەیرانی نێودەوڵەتی ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە هێزەکانی حەشد بە رێگەی نایاسایی خەریکی کۆکردنەوەی داهاتن، لەوانەش سەپاندنی سەرانە و باج بەسەر وێستگەکانی گاز و شوفێری بارهەڵگرەکان، وەرگرتنی پارەی پارێزگاریکردن لە خاوەن دووکانەكان. جگە لەوە هێزە ئەمنییەکانی پارێزگای کەرکووک کاری قاچاخچێتی نەوت دەکەن. دادوەرێکی دادگای بەغدا ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە فایلی سکاڵا لەدژی فەرماندە باڵاکانی دژەتیرۆری لە كەركووكەوە بۆ هاتووە. 

 

 

کەرکووک تائێستا پارێزگارێکی بە وەکالەتی هەیە، ئەوەش دوای ئەوەی نەجمەدین کەریم لە کاتی هێرشی هێزە عێراقییەکان ناچار بوو کەرکووک جێبهێڵیت. بەشێک لەم کێشەیە بۆ ناسەقامگیری سیاسی بەغدا دەگەڕێتەوە، کە بەو هۆیەوە عادل عەبدولمەهدی ناچاربوو دەست لە کار بکێشێتەوە و دوای چەند مانگ حکومەتێکی کاتی لە عێراق پێکبهێنرێت. 

 

بەڵام هەموو هۆکاری ئەمە بۆ دۆخی نێوخۆی کەرکووک ناگەڕێتەوە، بەڵکو پەیوەندی بە ناکۆکییە سیاسییەکانی نێوان هێزە کوردییەکان خۆیان و کورد و بەغداوە هەیە. لە 2019 پارتی و یەکێتی لەسەر زۆر لە پرسەکانی وەک دابەشکردنی پۆستەکانی کابینەی نوێی حکومەتی هەرێمی کوردستان رێککەوتن، بەڵام لەسەر پارێزگاری کەرکووک رێکنەکەوتن، ئەوەش پۆستەکەی بۆ راکان جبوری هێشتووەتەوە. راپۆرتەکە جەخت لەوە دەکاتەوە کە بنبەستی کەرکووک، ئەوەندەی "رکابەری نێوان کوردەکانە بۆ هەژموون و دەسەڵات، ئەوەندە ئەنجامی بەهۆی بوونی هێزە فیدرالەکانەوە نییە".

 

بە پێچەوانەی پارێزگاکانی دیکە، پارێزگاری کەرکووک بەرپرسی لیژنەی ئەمنیشە، ئەوە وادەکات ئەرکی پارێزگارەکە قورستر بێت. ئەندامێکی پێشووی یەکێتیی نیشتمانیی كوردستان لە ئەیلوولی 2019 بە گرووپی قەیرانی نێودەوڵەتی راگەیاندووە "من بۆ پۆستەکە لەبەرچاو گیرابووم، هاوکارە عەرەب و تورکمانەکانیشم هانیاندەدام پۆستەکە وەربگرم، من ناتوانم پارێزگاری کەرکووک بم، ئەو پۆستە کەسێکی خاوەن کەسایەتییەکی بەهێزی دەوێت کە بتوانێ دڵی هەموو لایەنەکان رابگرێت. کەرکووکی ئێستا لە هەموو رووەکانەوە بارمتەی تاقمەکانە، واتە گرێبەستەکانی ژێرخان، پۆستەکانی ئیدارەی کەرکووک و بەقاچاخ بردنی نەوت.هێزە ئەمنییەکان، پارتە سیاسییەکان بە پارتەکەی خۆشمەوە (واتە یەکێتی) لەمەدا تێوەگلاون، ئەگەر بتەوێ کارێکی پیشەییانە بکەیت، ئەوە لە ژینگەیەکی بەوشێوەیەد ناتوانی سەربکەوی".

 

راپۆرتەکە ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کاتێک عەبدولمەهدی سەرۆکوەزیرانی عێراق و نێچیرڤان بارزانی سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان بوو، هیوای رێککەوتنێکی نوێ لەنێوان بەغدا و هەولێر زۆر بوو، چونکە هەردوو حکومەت بەرەو نزیکبوونەوە هەنگاویان دەنا. 

 

پێدەچێت ئەمریکا زۆربایەخ بە ئیدارەی کەرکووک نەدات. وەک دیپلۆماتێکی ئەمریکی دەڵێت "واشنتن پشتگیری لە هەر رێککەوتنێکی ئەمنی دەکات کە هەموو هێزە سیاسییەکانی پارێزگاکە قبووڵی بکەن، بەو مەرجەی رێککەوتنەکە رەزامەندی بەغدا و هەولێری لەسەر بێت". 

 

 

گرووپی قەیرانی نێودەوڵەتی دوو بژاردە بۆ چاکسازی لە رێکخستنی ئەمنیی کەرکووک دەخاتەڕوو، کە یەکەمیان میکانیزمی ئەمنی هاوبەشی نێوان کورد و بەغدایە. بژاردەی دووەم ئەوەیە لە پاڵ ئەو هێزە هاوبەشەدا هێزێکی فرە نەتەوەش لە هەموو نەتەوەكان دروستبکرێت. 

 

بەپێی راپۆرتەکە بژاردەی دووەمیان باشترین رێکخستنی ئەمنییە بۆ رێکخستنەوەی ئاسایشی کەرکووک، بەڵام ئەو بژاردەیە پێویستی بە چوارچێوەی یاسایی و سەرچاوەی دارایی زیاتر لەوە هەیە کە ئێستا دابیندەکرێت، بۆیە ئەستەمە بەغدا لەو رەوشەی ئێستادا بتوانێ جێبەجێی بکات، لەکاتێکدا دواخستنی چارەسەری دۆسیەی ئەمنیی کەرکووک رێگە بۆ سەرهەڵدانەوەی داعش خۆشدەکات.